Γιατί το μετάξι ΔΕΝ είναι βίγκαν

Παρότι η κατασκευή συνθετικού μεταξιού (Lyocell) έχει προοδεύσει σε τέτοιο βαθμό που είναι αδύνατο να το ξεχωρίσει κανείς από το κανονικό, εν τούτοις δυστυχώς ακόμη και σήμερα οι περισσότεροι καταναλωτές ζητούν γνήσιο μετάξι και, ως λογικό επακόλουθο, οι παραγωγοί συνεχίζουν να το προσφέρουν.

Όμως είναι βίγκαν το μετάξι; Κι αν όχι, γιατί;

Στο κάτω-κάτω, είναι απλώς σάλιο ενός σκουληκιού, οπότε ποιο το πρόβλημα;

Πριν δούμε πώς φτιάχνεται το μετάξι, ας μιλήσουμε λίγο για το ζωάκι που το παράγει, τον γνωστό σε όλους μας μεταξοσκώληκα.

Ο μεταξοσκώληκας είναι μια κάμπια του είδους Bombyx mori. Αγαπημένο της φαγητό είναι τα φύλλα της μουριάς. Ο μεταξοσκώληκας γεννάει τα αυγά του, τα οποία εκκολάπτονται σχετικά γρήγορα – σε περίπου 2 βδομάδες. Όταν οι κάμπιες γεννηθούν, έχουν μια απίστευτη όρεξη για φαγητό και ενυδάτωση και ξεκινούν αμέσως να τρώνε. Η ανάπτυξή τους, που διαρκεί περίπου 35 ημέρες, περνάει από πέντε διαφορετικά στάδια εκ των οποίων το τελευταίο είναι το στάδιο της χρυσαλλίδας. Σε αυτό το στάδιο είναι που αρχίζουν να έχουν ενδιαφέρον για τον άνθρωπο.

Στο στάδιο της χρυσαλλίδας οι κάμπιες εκκρίνουν δύο πρωτεΐνες από το κεφάλι τους και δημιουργούν ένα κουκούλι μέσα στο οποίο κλείνονται. Αυτό το κουκούλι, το οποίο αποτελείται από καθαρό μετάξι μήκους άνω των 800 μέτρων, πρόκειται στη συνέχεια να το φάνε καθώς μετασχηματίζονται σε πεταλούδες, έτσι ώστε να μπορέσουν να βγουν έξω.

Η εκμετάλλευση του μεταξοσκώληκα ξεκίνησε πολλές χιλιάδες χρόνια πριν. Ήδη από το 3.600 π.Χ οι αρχαίοι Κινέζοι παρήγαγαν μετάξι και το εξήγαγαν σε άλλες χώρες. Μάλιστα οι Κινέζοι προσπάθησαν, και κατάφεραν, να κρατήσουν μυστικό τον τρόπο παραγωγής για πολλούς αιώνες έτσι ώστε να έχουν το μονοπώλιο. Σίγουρα θα έχεις ακουστά τον περίφημο “δρόμο του μεταξιού”, την εμπορική οδό από την οποία οι Κινέζοι διακινούσαν το μετάξι τους προς την Ευρώπη.

Γιατί όμως δεν είναι βίγκαν το μετάξι;

Όπως είπαμε, οι μεταξοσκώληκες κατασκευάζουν ένα κουκούλι από μετάξι μέσα στο οποίο ζουν και τρώνε όταν είναι έτοιμες να βγουν έξω. Φυσικά, δεν πρόκειται να μείνουν για πάντα στο κουκούλι και λογικά θα μπορούσαμε να το πάρουμε αφού το εγκαταλείψουν (όπως συμβαίνει με άλλα είδη μεταξιού, τα οποία όμως είναι ένα αμελητέο ποσοστό της παγκόσμιας παραγωγής), όμως, όπως συμβαίνει συνήθως με τον άνθρωπο, το γεγονός ότι το τρώνε είναι πολύ ενοχλητικό για τις επιχειρήσεις επειδή μειώνει το μέγεθός του. Έτσι, οι παραγωγοί μεταξιού παίρνουν τις χρυσαλίδες όταν είναι πλήρως ανεπτυγμένες και σταματούν την αυτοκατανάλωση του μεταξιού. Όταν λέμε σταματούν…. μαντέψτε. Ναι, εννοούμε ότι σκοτώνουν τους μεταξοσκώληκες. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος είναι η βύθισή τους σε βραστό νερό, μπορεί να γίνει όμως και με πάγωμα ή τρύπημα με καρφίτσα. Επομένως οι μεταξοσκώληκες σκοτώνονται και κατά πάσα πιθανότητα πονάνε απίστευτα επειδή, ξέρετε, το κολύμπι σε βραστό νερό συνήθως πονάει. Αφού οι κάμπιες πεθάνουν, το μετάξι είναι πλέον διαθέσιμο προς εκμετάλλευση. Οι νεκρές κάμπιες χρησιμοποιούνται ως δόλωμα για ψάρεμα και σε μερικές περιοχές του κόσμου, ως φαγώσιμο σνακ.

Χρειάζονται περίπου 15 μεταξοσκώληκες για να παραχθεί 1 γραμμάριο μεταξιού. Ένα τυπικό ελαφρύ μεταξωτό φόρεμα απαιτεί τον θάνατο τουλάχιστον 12.000 εντόμων. Καθώς κάθε χρόνο παράγονται περισσότεροι από 150.000 τόνοι μεταξιού, εύκολα μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι σκοτώνουμε σχεδόν 1 τρισεκατομμύριο μεταξοσκώληκες κάθε χρόνο. Το νούμερο είναι ασύλληπτο, και δεν υπολογίζεται καν στις μετρήσεις ζώων που σκοτώνουμε κάθε χρόνο.

Οι μεταξοσκώληκες, όσο μικροί ή ασήμαντοι κι αν σου φαίνονται, αποτελούν ένα κομμάτι του φυσικού κόσμου. Όπως συμβαίνει και με κάθε άλλο πλάσμα από το οποίο ο άνθρωπος έχει συμφέρον, γίνονται επιλεκτικές διασταυρώσεις και γενετικές τροποποιήσεις έτσι ώστε να μεγιστοποιείται η παραγωγή μεταξιού και να μειώνεται το μέγεθος του στόματός τους. Μικρότερο στόμα σημαίνει, φυσικά, ότι θα φάνε λιγότερο από το μετάξι τους.

Οι άνθρωποι υποδουλώνουν, εκμεταλλεύονται και σκοτώνουν αυτά τα μικροσκοπικά πλάσματα με τον χειρότερο τρόπο για κάτι το οποίο τελικά αποτελεί μια περιττή πολυτέλεια. Η εκμετάλλευση ζώων γενικώς δεν είναι βίγκαν, αλλά ειδικά στην περίπτωση του μεταξιού, επειδή δεν τίθεται καν το θέμα της διατροφής ή κάποιας υποτιθέμενης «ανάγκης», η εκμετάλλευση του μεταξοσκώληκα είναι πέρα για πέρα άδικη και αισχρή.

Το να αγοράζεις και να φοράς μεταξωτά ρούχα ή αξεσουάρ σημαίνει ότι χρηματοδοτείς τον αναίτιο θάνατο αυτών των εντόμων και μια βιομηχανία που βράζει ζωντανά πλάσματα πριν ακόμα μεγαλώσουν, τα οποία στο κάτω-κάτω ζουν μόλις μερικές εβδομάδες και θα έπρεπε να τους δίνουμε τουλάχιστον τη δυνατότητα να απολαύσουν την σύντομη ζωή τους.

 
Όμως αξίζει να δώσουμε τόση σημασία σε ένα έντομο; Πονάνε τα σκουλήκια; Έχουν αισθήματα;

Υπάρχουν διαφωνίες στην επιστημονική κοινότητα όμως είναι κοινώς αποδεκτό ότι η κινητικότητα (δηλαδή, η ικανότητα ενός έμβιου όντος να μετακινείται) είναι μια από τις πρώτες σαφείς ενδείξεις πως ο οργανισμός αισθάνεται πόνο ή τουλάχιστον αντιδρά στην εκάστοτε απειλή για την ζωή του. Σε κάθε περίπτωση, τα έντομα όπως και τα υπόλοιπα ζώα διαθέτουν νευρικό σύστημα ικανό να μεταδίδει σήματα από διάφορα ερεθίσματα και επιδιώκουν την απομάκρυνσή τους από αυτά – είτε πρόκειται για κάποιον θηρευτή είτε για κάποιο ερέθισμα του περιβάλλοντος, όπως υπερβολική ζέστη. Πάντως η αξιολόγηση της σημαντικότητας ενός ζωντανού πλάσματος με βάση το μέγεθός του είναι από μόνη της γελοία (και χαρακτηριστικό παράδειγμα σπισισμού). Ακόμη κι εμείς, σε σχέση με τεράστια όντα όπως η γαλάζια φάλαινα ή οι εξαφανισμένοι πλέον δεινόσαυροι, είμαστε σχετικά μικροί και ασήμαντοι.

Επομένως, νομίζω ότι είναι λογικό να υποθέσουμε ότι οι μεταξοσκώληκες δεν θέλουν κάποιος να τους ρίξει μέσα σε βραστό νερό, να τους σφάξει ή να τους καταψύξει. Θέλουν να ζήσουν, έτσι όπως η φύση επέλεξε να ζουν για και για όσο διάστημα είναι η μοίρα τους να ζήσουν.

Ακόμη όμως κι αν τα έντομα δεν αισθάνονται πόνο, αυτό δεν έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία. Αυτό που μετράει είναι η αφαίρεση της ζωής και η εκμετάλλευση. Ο θάνατος είναι θάνατος, ασχέτως πόσο βασανιστικός μπορεί να είναι – πολύ περισσότερο όταν δεν μπορούμε καν να είμαστε απολύτως σίγουροι για το πόσο βασανιστικός είναι. Η επιστήμη μόλις τα τελευταία χρόνια αρχίζει να ανακαλύπτει λεπτομέρειες για τα έντομα. Οφείλουμε λοιπόν να διατηρήσουμε τουλάχιστον τις αμφιβολίες μας.

Οργανισμοί που είναι τόσο διαφορετικοί από εμάς μερικές φορές είναι δύσκολο να εκληφθούν ως πλάσματα που αξίζουν τον σεβασμό μας. Όμως τον αξίζουν. Ο σεβασμός προς την ζωή είναι ευγενής ιδιότητα και τα έντομα, πέρα από κάθε αμφιβολία, είναι όχι μόνο ζωντανά αλλά και άξια θαυμασμού για τις ικανότητες και τα ταλέντα που έχουν αναπτύξει.

Αν παρόλα αυτά σου αρέσει η αίσθηση του μεταξιού, ευτυχώς στην εποχή μας υπάρχουν πολλές εναλλακτικές λύσεις που είναι το ίδιο απαλές και όμορφες: Υπάρχει το ρεγιόν, ο πολυεστέρας, το ύφασμα από ασκληπιά, το μετάξι από βαμβάκι, το Tencel και φυσικά το Lyocell που όπως είπα στην αρχή, διεκδικεί επάξια την θέση του φυσικού μεταξιού.