Τι δεν πάει καλά με τις νέες συστάσεις βρεφικής διατροφής

Πρόσφατα, το Υπουργείο Υγείας εξέδωσε εγκύκλιο που περιέχει συστάσεις σχετικά με την βρεφική διατροφή κατά τον πρώτο, κυρίως, χρόνο της ζωής των παιδιών. Η εγκύκλιος απευθύνεται σε όλους τους επαγγελματίες της υγείας και την χαρακτηρίζει μια αίσθηση του κατεπείγοντος, με σαφή αναφορά προς όλους να προωθήσουν και να διανείμουν τις συστάσεις άμεσα.

Του Παύλου Ιωαννίδη

Η εγκύκλιος βρίσκεται στον παρακάτω σύνδεσμο, καθώς και στις πηγές στο τέλος της ανάρτησης:

Συστάσεις για την εισαγωγή στερεών τροφών στον 1ο χρόνο της ζωής

Αναδημοσιεύεται επίσης, χωρίς να είναι απαραίτητη η λήψη του PDF, από το blog Μητρικός Θηλασμός.

Το κείμενο υπογράφεται από μια αρκετά σοβαρή συντακτική ομάδα δέκα επιστημόνων και επικαλείται δεκαέξι πηγές – αν και, όπως εύκολα μπορεί κάποιος να διαπιστώσει, σε ορισμένες περιπτώσεις οι συστάσεις δεν ανταποκρίνονται στα λεγόμενα της πηγής που επικαλούνται, κάτι το οποίο δημιουργεί την αίσθηση ότι στο κείμενο έχουν συμπεριληφθεί προσωπικές απόψεις.

Προφανώς δεν μου επιτρέπεται να κρίνω το κείμενο, πάντως, επειδή δεν είμαι γιατρός ή διατροφολόγος. Συνεπώς, όσο καλά ενημερωμένος κι αν είμαι, απαγορεύεται να αμφισβητήσω τους ειδικούς. Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν κατάλαβα γιατί μας απαγορεύεται να αμφισβητούμε τους ειδικούς. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, ένας πτυχιούχος αστρονόμος με δύο διδακτορικά να υποστηρίξει την θεωρία της επίπεδης Γης. Και εγώ δεν θα είχα δικαίωμα να πω ότι κάνει λάθος, επειδή δεν είμαι αστρονόμος. Ο καρδιολόγος κ. Κωστής Τσαρπαλής, εξαιρετικός γνώστης της φυτικής διατροφής, στο άρθρο του με τίτλο “«Δεν ξέρω»: Μία απολύτως θεμιτή (επιστημονική) άποψη”^[1], εξηγεί τους λόγους για τους οποίους η επίκληση στην αυθεντία δεν είναι καθόλου τιμητική για τους επαγγελματίες της υγείας:

Αν κάποιος επαγγελματίας υγείας επιθυμεί να εκφράσει άποψη για την vegan διατροφή, καλό είναι πριν το κάνει να μελετήσει τα επίσημα αυτά έγγραφα (τουλάχιστον αυτά), τα οποία είναι διαθέσιμα δωρεάν. Αν δεν το έχει κάνει, και επιλέγει να μιλάει για την vegan διατροφή με το authority που του δίνει ο επαγγελματικός του τίτλος, ως μία a priori επικίνδυνη επιλογή, τότε υποπίπτει σε αυτό που έχω στο παρελθόν ονομάσει ως medical bullying. Και αυτό γιατί με αυτόν τον τρόπο εκφοβίζει χωρίς πραγματικά στοιχεία τον όποιον ενδιαφερόμενο από το να εντάξει (αν αυτό επιθυμεί) την vegan διατροφή στις εναλλακτικές επιλογές του, αλλά και γιατί στοχοποιεί τους ήδη vegans ως άτομα ακραία που θέτουν σε κίνδυνο τον εαυτό τους και την οικογένειά τους για ένα «καπρίτσιο».

Ευτυχώς, είναι νόμιμο να επικαλεστώ τις απόψεις άλλων ειδικών, αντί να εκφράσω τις δικές μου. Αυτό επιτρέπεται, και αυτό θα κάνω.

Είναι αλήθεια ότι το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου των συστάσεων προκαλεί ικανοποίηση, καθώς ευθυγραμμίζεται όχι μόνο με τα επιστημονικά δεδομένα, αλλά και με την κοινή λογική. Για παράδειγμα, συστήνεται ως ιδανική τροφή για τα βρέφη ο μητρικός θηλασμός (αν και κανονικοποιεί και αποδέχεται την σίτιση με σκόνες από γάλα ζώων) το πρώτο εξάμηνο και ανακαλούνται παλιές και αναχρονισμένες απόψεις, όπως η καθυστέρηση ένταξης αλλεργιογόνων τροφίμων στη διατροφή του μωρού.

Δυστυχώς, όμως, η ανάκληση παλιών και αναχρονισμένων απόψεων έγινε μόνο επιλεκτικά. Ήταν αδύνατο να μην παρατηρήσουμε τα διάσπαρτα ψεματάκια, καθώς και τις διάφορες ανακρίβειες μέσα στο κείμενο. Και πάλι, το κείμενο περιέχει μεγάλες αλήθειες και σωστά δεδομένα. Όμως ας μην ξεχνάμε ότι τα καλύτερα ψέματα είναι αυτά που κρύβονται μέσα σε αλήθειες, διότι διαβάζοντας κάτι που είναι κυρίως αλήθεια, είναι πιο πιθανό να πιστέψουμε και το ψεματάκι που κρύφτηκε μέσα.

Τρία είναι, κυρίως, τα ζητήματα που μου προκάλεσαν το ενδιαφέρον.

Ζήτημα πρώτο: Βιολογικές αξίες πάλι. Ναι, πάλι.

Στο κείμενο γίνεται αναφορά, για άλλη μια φορά, στην πιο διάσημη και αγαπημένη φράση-αρλούμπα των διατροφολόγων: Η υποτιθέμενη βιολογική αξία των πρωτεϊνών. Η ατυχής και επιστημονικά ανακριβής αναφορά της Frances Moore Lappé σε «πλήρεις πρωτεΐνες» το 1971 στο βιβλίο της Diet for a Small Planet συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας όχι μόνο να αναπαράγεται από επαγγελματίες της υγείας και της διατροφής, αλλά απ’ ότι φαίνεται έχει πλέον διεισδύσει ακόμη και στις συστάσεις του πλέον επίσημου φορέα, του Υπουργείου Υγείας.

Δεν υπάρχουν «πλήρεις πρωτεΐνες», ούτε «υψηλής βιολογικής αξίας» πρωτεΐνες.

Οι εκφράσεις αυτές είναι ατυχείς, διότι βασίζονται στην υπόθεση ότι ένα τρόφιμο πρέπει να περιέχει όλα τα αμινοξέα σε μεγάλες ποσότητες, προκειμένου να είναι θρεπτικό για τον άνθρωπο. Με άλλα λόγια, αν ένα τρόφιμο (για παράδειγμα, το σιτάρι) περιέχει μικρότερη ποσότητα από το Χ αμινοξύ, τότε θεωρείται πως η πρωτεΐνη που μας παρέχει δεν είναι υψηλής αξίας. Είναι επίσης ατυχείς διότι ενθαρρύνουν την κατανάλωση τροφών που αποδεδειγμένα^[2] βλάπτουν την υγεία, προκαλούν σωρεία ασθενειών, καθώς και παχυσαρκία – στην οποία η χώρα μας τυχαίνει να έχει σήμερα την λυπηρή πρωτιά όσον αφορά στα παιδιά.

Όπως αναφέρει ο Jeff Novick στο άρθρο του με τίτλο The Myth Of Complementary Protein:

Οι σύγχρονοι ερευνητές της διατροφής γνωρίζουν ότι είναι πρακτικά αδύνατο να σχεδιάσει κανείς μια φυτική διατροφή με πλήρη τρόφιμα που να είναι θερμιδικά επαρκής και ταυτόχρονα ανεπαρκής σε οποιοδήποτε από τα βασικά αμινοξέα.

Η «βιολογική αξία» των πρωτεϊνών είναι ένας μύθος^[3],[4], από τους πολλούς που έχουν κυκλοφορήσει ή συνεχίζουν να κυκλοφορούν. Και, κατά την γνώμη μου, η δουλειά των επαγγελματιών της υγείας είναι να διαλύουν και όχι να συντηρούν μύθους.

Ζήτημα δεύτερο: Να ξέρουμε τι διαβάζουμε.

Στο κείμενο των συστάσεων του Υπουργείου ξεκάθαρα αναφέρεται ως μια από τις πηγές ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Επειδή όμως η συντριπτικά μεγάλη πλειοψηφία του γενικού πληθυσμού θα εφαρμόσει απλώς τις οδηγίες, χωρίς να διαβάσει τις αρχικές πηγές, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι ακριβώς αναφέρεται σε αυτές.

Στο πιο πρόσφατο Fact Sheet^[5] του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, με ημερομηνία 24/08/2018, γίνεται συνοπτική αναφορά στο τι ακριβώς είναι η υγιεινή διατροφή, με ειδική αναφορά τόσο σε ενήλικες όσο και στα παιδιά. Επίσης, αναφέρονται μέτρα και πρακτικοί τρόποι για την προώθηση της υγιεινής διατροφής.

Σύμφωνα με αυτό, μια υγιεινή διατροφή περιλαμβάνει:

Φρούτα, λαχανικά, όσπρια, καρπούς και σιτηρά ολικής άλεσης.

Τελεία, και παύλα.

Αυτή και μόνο η πρόταση αποδεικνύει ότι σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. η υγιεινή διατροφή δεν περιλαμβάνει κανένα ζωικό τρόφιμο. Όχι μόνο δεν απαιτούνται, αλλά δεν είναι καν υγιεινά. Φίλοι και γνωστοί μου έχουν τονίσει κατά καιρούς ότι, επειδή δεν αναφέρονται δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα αποκλείσουμε. Τους απαντώ ότι το ίδιο ισχύει και για την χλωρίνη. Είναι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Εάν το κρέας αποτελούσε μέρος μια υγιεινής διατροφής, τότε ξεκάθαρα θα αναφερόταν στην παραπάνω λίστα. Αντιθέτως, μάλιστα, το κρέας περιλαμβάνεται, πάλι σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ., στην λίστα των πιθανώς και πιθανότατα καρκινογόνων για τον άνθρωπο τροφών^[6].

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το παραπάνω fact sheet του Π.Ο.Υ., μια υγιεινή διατροφή θα πρέπει να περιλαμβάνει:

– Τουλάχιστον 400γρ φρούτων και λαχανικών ημερησίως.

– Λιγότερο από 10% των συνολικών θερμίδων από ελεύθερα σάκχαρα, αλλά ιδανικά λιγότερο από 5%. Ελεύθερα σάκχαρα προστίθενται τεχνητά στα τρόφιμα και στα ποτά, αλλά υπάρχουν επίσης με φυσικό τρόπο στο μέλι, στα σιρόπια, στους χυμούς φρούτων και στα συμπυκνώματα χυμών.

– Λιγότερο από 30% των συνολικών θερμίδων από λίπη.

– Λιγότερο από 10% της συνολικής ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης από κορεσμένα λιπαρά και λιγότερο από 1% από τρανς λιπαρά.

– Λιγότερο από 5 γραμμάρια αλατιού, το οποίο αντιστοιχεί σε περίπου μια κουταλιά του γλυκού.

Οι συστάσεις για βρέφη και μικρά παιδιά, είναι παρόμοιες με αυτές των ενηλίκων, με τις εξής επιπρόσθετες επισημάνσεις:

– Τα βρέφη πρέπει να θηλάζουν αποκλειστικά για τους πρώτους 6 μήνες της ζωής τους.

– Τα βρέφη πρέπει να συνεχίζουν τον θηλασμό μέχρι τα 2 έτη και περισσότερο.

– Από τον 6ο μήνα, εκτός από το μητρικό γάλα, πρέπει να προστίθεται στην διατροφή τους μια ποικιλία επαρκών, ασφαλών και θρεπτικά πυκνών τροφών (βλ. πιο πάνω). Το αλάτι και η ζάχαρη δεν πρέπει να περιέχονται σε αυτές.

Από τα παραπάνω, γίνονται πολύ σαφή τα εξής:

Πρώτον, πουθενά δεν αναφέρεται το κρέας, τα αβγά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα ως μέρος μιας υγιεινής διατροφής.

Και δεύτερον, κάθε αναφορά σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης γίνεται μόνο ως παράδειγμα προς αποφυγή: Αφαιρέστε το λίπος από το κρέας, περιορίστε τα κορεσμένα λιπαρά (τα οποία βρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά σε τροφές ζωικής προέλευσης), μειώστε την κατανάλωση τυριών και παγωτών. Κανένα τρόφιμο που προάγει την καλή υγεία δεν περιλαμβάνεται μέσα σε προτάσεις με τις λέξεις «περιορίστε», «μειώστε», «προσέξτε» ή «αποφύγετε».

Η τοποθέτηση, λοιπόν, «προτεινόμενες πρώτες τροφές για τη διατροφή του βρέφους, ιδιαίτερα του αποκλειστικά θηλάζοντος, είναι οι τροφές που αποτελούν πλούσιες πηγές σιδήρου, όπως τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης με υψηλή βιοδιαθεσιμότητα σιδήρου π.χ. κόκκινο και λευκό κρέας και ψάρι», έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τις οδηγίες του Π.Ο.Υ., ο οποίος τονίζει ότι για τα παιδιά ισχύει ό,τι ακριβώς ισχύει και για τους ενήλικες. Ο Π.Ο.Υ. λέει δώστε στα παιδιά σας όσπρια, λαχανικά, φρούτα και καρπούς και το Υπουργείο λέει δώστε έμφαση σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης!

Ζήτημα τρίτο: Αδειάστε τα ράφια με τα χάπια.

Υπάρχει μια παράγραφος μέσα στις συστάσεις του Υπουργείου η οποία είναι η πλέον απίθανη και αστεία:

«Επί χορτοφαγικής διατροφής ή άλλων ιδιαίτερων διατροφικών συνηθειών της οικογένειας, και ιδίως των πιο αυστηρών και περιοριστικών εξ’ αυτών (π.χ. vegan), το βρέφος θα πρέπει να λαμβάνει τα κατάλληλα διατροφικά συμπληρώματα ώστε να εξασφαλιστεί ότι λαμβάνει επαρκή ποσότητα βιταμίνης Β12, βιταμίνης D, σιδήρου, ψευδάργυρου, φυλλικού οξέος, ω-3 λιπαρών οξέων, πρωτεϊνών και ασβεστίου, ενώ παράλληλα να έχει τακτική παιδιατρική και διαιτολογική παρακολούθηση».

Δεν αναφέρεται πουθενά η επιστημονική πηγή αυτής της φαεινής ιδέας, ούτε γνωρίζουμε ποιος εκ της συντακτικής ομάδας το σκέφτηκε.

Επιπλέον, δεν μας εξηγούν πού ακριβώς μπορεί να βρει κάποιος «συμπλήρωμα πρωτεΐνης» για βρέφη – κάτι το οποίο έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε μόνο σε γυμναστήρια και φεστιβάλ body building. Όσο εξωφρενικό κι αν ακούγεται, το Υπουργείο συστήνει να δίνουμε συμπληρώματα πρωτεΐνης σε… βρέφη.

Οι πλέον ειδικοί της φυτικής διατροφής, μεταξύ των οποίων και γιατροί παγκοσμίου φήμης όπως οι M. Greger, C. Esselstyn, C. Campbell, M. Klaper, J. Norris, J. McDougall κ.ά., αλλά και η Ακαδημία Διατροφής και Διαιτολογίας των ΗΠΑ συνιστούν την υποχρεωτική λήψη συμπληρώματος βιταμίνης Β-12 από όσους ακολουθούν φυτική διατροφή. Ουσιαστικά, αυτό είναι το μοναδικό συμπλήρωμα που πρέπει να παίρνει ένας βίγκαν – είτε πρόκειται για μωρό, είτε για παιδί, είτε για ενήλικα. Ένα μεγάλο μέρος του γενικού πληθυσμού (δηλαδή, άνθρωποι που τρώνε κρέας, γαλακτοκομικά και αβγά) αντιμετωπίζει πρόβλημα έλλειψης Β-12, επομένως το ζήτημα αυτό δεν αφορά αποκλειστικά τους φυτοφάγους. Μάλιστα, το αξιοσέβαστο National Academy of Medicine συνιστά την χορήγηση Β-12 σε όλους τους ενήλικες άνω των 50 ετών, ανεξαρτήτως τους είδους διατροφής^[7].

Το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας (NHS) συνιστά επίσης την χορήγηση βιταμίνης D (που φυσιολογικά παράγεται από το σώμα μας με έκθεση στον ήλιο) στα παιδιά, από την γέννηση^[8], όμως αυτό πρώτον αφορά όλα τα βρέφη και όχι μόνο όσα ακολουθούν χορτοφαγικές δίαιτες και δεύτερον έχει μια σαφή σχέση τόσο με την γεωγραφική τοποθεσία της Αγγλίας, όπου ο ήλιος σπανίζει και η πιθανότητα έλλειψης της βιταμίνης D είναι πιο αυξημένη, όσο και με την γενικότερη σύσταση για αποφυγή της έκθεσης των παιδιών στον ήλιο.

Πέρα από τα παραπάνω, δεν υπάρχει καμία επίσημη σύσταση για υποχρεωτική χορήγηση συμπληρωμάτων σιδήρου, ψευδαργύρου, ωμέγα-3 λιπαρών, φυλλικού οξέος ή ασβεστίου – πόσω μάλλον… πρωτεΐνης (!). Και πως θα μπορούσε άλλωστε, εφόσον:

Το φυλλικό οξύ βρίσκεται κατά κόρον σε τροφές φυτικής προέλευσης. Με ποια λογική ένα βίγκαν παιδάκι, που τρέφεται κυρίως με λαχανικά και φρούτα, μπορεί να έχει έλλειψη φυλλικού οξέος; Και γιατί δεν αντιμετωπίζει τον ίδιο κίνδυνο κάποιος που τρώει τυριά, κρέατα και αβγά – δηλαδή τις πιο φτωχές πηγές φυλλικού οξέος;

Ο ψευδάργυρος και ο σίδηρος είναι μέταλλα τα οποία εύκολα κάποιος μπορεί να λαμβάνει από μια φυτική διατροφή. Τα φασόλια, τα ρεβύθια, ο κολοκυθόσπορος, τα άλευρα ολικής άλεσης, τα καρύδια, οι φακές και η σόγια είναι όλα τους πολύ καλές πηγές ψευδαργύρου και σιδήρου, με τον δεύτερο να βρίσκεται επίσης σε αφθονία στο σουσάμι, στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, στην ντομάτα, στις πατάτες, στα μανιτάρια, στην βρώμη και στο κακάο. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα, οι χορτοφάγοι έχουν παρόμοια επίπεδα ψευδαργύρου με αυτά των παμφάγων^[9].

Παρόμοια είναι τα πράγματα και για το ασβέστιο. Τα γαλακτοκομικά δεν είναι ούτε η μοναδική, ούτε η καλύτερη πηγή ασβεστίου. Τα σκούρα φυλλώδη λαχανικά, το σουσάμι και τα όσπρια αποτελούν εξαιρετικές πηγές ασβεστίου, ενώ βρίσκεται επίσης, σε μικρότερες ποσότητες, σχεδόν σε κάθε φυτική τροφή – άρα με μια διατροφή που περιλαμβάνει ποικιλία φυτικών τροφών είναι βέβαιο ότι ο οργανισμός λαμβάνει αρκετό. Σύμφωνα με την Σχολή Δημόσιας Υγείας του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ^[10]:

Τα γαλακτοκομικά είναι μόνο μία από τις πολλές πηγές ασβεστίου […] και υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τους οποίους ίσως να μην είναι η καλύτερη πηγή για όλους: Δυσανεξία στη λακτόζη, υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά, πιθανός κίνδυνος για καρκίνο των ωοθηκών και πολύ πιθανός κίνδυνος για καρκίνο του προστάτη.

Οσον αφορά στα Ω3 λιπαρά οξέα, μια μικρή επανάληψη των ειδικών στο βιβλίο βιοχημείας της Ιατρικής Σχολής, θα τους θύμιζε ότι η συγκεκριμένη κατηγορία μορίων βιοσυντίθεται κυρίως από φυτικούς οργανισμούς. Τα ψάρια έχουν Ω3 λιπαρά οξέα επειδή καταναλώνουν τα φύκη που συνθέτουν τα Ω3. Άριστες πηγές αυτών των λιπαρών είναι φυτικές τροφές όπως ο λιναρόσπορος, τα καρύδια, η σόγια, οι σπόροι chia κ.ά. H σύσταση δε του κειμένου για χορήγηση συμπληρώματος Ω3 στα χορτοφάγα παιδιά δείχνει το εύρος της άγνοιας των γραφόντων, δεδομένου ότι τα συγκεκριμένα συμπληρώματα έχουν αποδειχθεί μη ωφέλιμα από τις πιο πρόσφατες μελέτες.^[11]

Στο διαδίκτυο θα βρείτε μια δωρεάν εφαρμογή που ονομάζεται Cronometer. Είναι χρήσιμη σε περιπτώσεις που θέλετε να υπολογίσετε με ακρίβεια τις ποσότητες των επιμέρους θρεπτικών συστατικών που λαμβάνετε, ανάλογα με το τί τρώτε.

Σκέφτηκα λοιπόν, μιας και είναι πολύ σχετικό με την ανάρτηση, να το κάνω σήμερα κι εγώ. Ιδού λοιπόν, τι έφαγε σήμερα ο δίχρονος γιος μου, καθώς και η πλήρης διατροφική ανάλυση των γευμάτων του. Όλα τα δεδομένα είναι αληθινά, αντιστοιχούν σε αυτά που πραγματικά έφαγε σήμερα. Επειδή στο Cronometer δεν υπάρχουν φαγητά όπως φασολάκια γιαχνί, ορισμένα γεύματα τα έχω εισάγει ως μεμονωμένα τρόφιμα.

Για σήμερα λοιπόν το παιδί έφαγε, από το πρωί μέχρι το βράδυ:

Βρώμη με γάλα αμυγδάλου, ένα αβοκάντο, δύο ντομάτες, μια πιπεριά, φασολάκια με πατάτες γιαχνί και μια μπανάνα. Έχω προσθέσει επίσης 2 γραμμάρια λιναρόσπορου τα οποία πασπαλίζουμε στο φαγητό μας, καθώς και το γάλα της μαμάς το οποίο, δεδομένου ότι δεν μπορώ πραγματικά να το μετρήσω, επέλεξα να εισάγω μια ταπεινή ποσότητα, δηλαδή ένα φλυτζάνι. Συμπτωματικά, σήμερα ήταν και η ημέρα της εβδομάδας που παίρνουμε την βιταμίνη Β-12, οπότε την εισήγαγα κι αυτή (μια οποιαδήποτε άλλη μέρα το πεδίο Β-12 θα ήταν κενό, αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτα διότι την λαμβάνουμε σε εβδομαδιαία βάση). Τέλος, να επισημάνω ότι δυστυχώς δεν είναι δυνατό να εισάγω στην εφαρμογή λεπτά έκθεσης στον ήλιο, επομένως είναι αδύνατο να μετρηθεί η βιταμίνη D και η τιμή που παρουσιάζεται είναι προφανώς λάθος.

Ήδη από την πρώτη σελίδα έχουμε ξεπεράσει κατά πολύ την ΣΗΠ πρωτεΐνης (και αυτό δεν είναι καλό):

Στην δεύτερη σελίδα, φαίνεται η σύνοψη των επτά κυριότερων στοιχείων. Παρατηρήστε την δραματική έλλειψη σιδήρου, ασβεστίου και φυλλικού οξέος:

Τέλος, στην τρίτη σελίδα μπορεί κανείς να δει την πρόσληψη μετάλλων καθώς και μια ανάλυση των πρωτεϊνών ανα αμινοξύ. Όχι απλώς δεν υπάρχει κανένα απολύτως ζήτημα «πλήρους» ή «υψηλής βιολογικής αξίας» πρωτεΐνης, αλλά τα περισσότερα αμινοξέα καλύπτονται στο τριπλάσιο ή τετραπλάσιο από το προσδοκώμενο.

Υπάρχουν όμως και σοβαρές ελλείψεις σε αυτό το είδος διατροφής. Σίγουρα θα παρατηρήσατε τις χαμηλές τιμές σε πρόσληψη χοληστερίνης, κορεσμένων και τρανς λιπαρών, καθώς και αλατιού. Θα πρέπει να αισθάνομαι ενοχές;

Αναφορές
[1] «Δεν ξέρω»: Μια απολύτως θεμιτή (επιστημονική) άποψη
[2] Nutrition Facts – Animal Products
[3] Ο μύθος της «πλήρους πρωτεΐνης»
[4] Plant-based diets: From the Protein Myth to the Myth of the Experts
[5] World Health Organization – Healthy Diet, Aug 2018
[6] IARC Monographs evaluate consumption of red meat and processed meat
[7] National Institutes of Health – Vitamin B12 Fact Sheet for Health Professionals
[8] NHS – Vitamins for children
[9] Foster M, Chu A, Petocz P, Samman S. Effect of vegetarian diets on zinc status: a systematic review and meta-analysis of studies in humans. J Sci Food Agric. 2013 Apr 17.
[10] Harvard School of Public Health – Calcium: What’s Best for Your Bones and Health?
[11] University of East Anglia – Omega 3 supplements have little or no heart or vascular health benefit