Γιατί οι vegans προκαλούν θυμό;

Ο βιγκανισμός και η χορτοφαγία αυξάνονται σταθερά σε δημοτικότητα. Και πάλι, όμως, οι χορτοφάγοι και οι βίγκαν παραμένουν ακόμη ένα πολύ μικρό ποσοστό της κοινωνίας, που όμως συχνά προκαλούν την οργή κάποιων ανθρώπων. Η απάντηση στο γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό, είναι μάλλον περίπλοκη.

Επί του παρόντος, οι βίγκαν στις ΗΠΑ αποτελούν το 3% του πληθυσμού και οι χορτοφάγοι το 5%. Αν και από χώρα σε χώρα τα ποσοστά μεταβάλλονται λίγο πάνω, λίγο κάτω, σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι λιγότερο από το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι βίγκαν.

Ο βιγκανισμός δεν είναι (μόνο) μια διατροφική επιλογή, αλλά ένας ολοκληρωμένος τρόπος ζωής, μια φιλοσοφία που πρεσβεύει την κατάργηση της χρήσης των μη ανθρώπινων ζώων, για οποιονδήποτε σκοπό. Σε αυτό το άρθρο, όμως, θα επικεντρωθούμε στον βιγκανισμό κυρίως σε ό,τι αφορά την διατροφή.

Πώς μπορεί το φαγητό που τρώει κάποιος να προκαλεί τόσες αρνητικές αντιδράσεις και θυμό;

Η ερώτηση είναι περίπλοκη. Καθώς εμπεριέχει ανθρώπινα συναισθήματα, η απάντηση είναι είναι κατά πάσα πιθανότητα πολύπλευρη και εξειδικεύεται με αμέτρητους τρόπους, ανάλογα με την περίπτωση.

Βλέποντας το ζήτημα επιφανειακά, τα «αντι-βίγκαν» ξεσπάσματα είναι οξύμωρα και παράλογα: Με την επιλογή τους να βλάπτουν όσο το δυνατόν λιγότερα ζωντανά όντα, οι βίγκαν γίνονται ένα σημείο εστίασης θυμού και οργής. Πώς μια πιο ήπια προσέγγιση του φαγητού μας, μια πράξη καλοσύνης, μπορεί να προκαλεί τέτοιον χαμό;

Το λάθος των Ζηλωτών;

Όπως και με κάθε υποενότητα της ανθρωπότητας, μερικοί βίγκαν είναι θορυβώδεις και, συχνά, επιθετικοί.

Φυσικά, τέτοιου είδους άνθρωποι υπάρχουν σε κάθε τμήμα της κοινωνίας. Οι πιο δυνατές φωνές λαμβάνουν δυσανάλογα μεγαλύτερο μέρος της δημόσιας προσοχής, την ίδια ώρα που η συντριπτική πλειοψηφία των βίγκαν τρώνε ήσυχα το γεύμα τους στο σπίτι τους, χωρίς να ενοχλούν κανέναν.

Αν και αυτοί, οι θορυβώδεις βίγκαν, παίζουν κάποιον ρόλο στον σχηματισμό μιας αρνητικότητας κατά του βιγκανισμού, αυτό δεν είναι η πλήρης ιστορία.

Ο Tobias Leenaert, συγγραφέας του βιβλίου «Πως θα φτιάξουμε έναν βίγκαν κόσμο: Μια ρεαλιστική προσέγγιση», γράφει:

Σίγουρα, μερικές φορές μπορεί να γινόμαστε λίγο ενοχλητικοί. […] Όμως, αυτό δεν εξηγεί στ’ αλήθεια την εχθρότητα και την γελοιοποίηση που αντιμετωπίζουμε συχνά.

Ο ρόλος των ΜΜΕ

Καλώς ή κακώς, τα Μέσα μπορούν να διαμορφώσουν την άποψη της κοινωνίας για οποιοδήποτε θέμα. Το αν τα Μέσα τροφοδοτούν μια συμπεριφορά ή μια συμπεριφορά τροφοδοτεί τα Μέσα είναι μια άλλη ιστορία, αλλά είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε πώς τα Μέσα αντιδρούν απέναντι στον βιγκανισμό.

Μια έρευνα του 2011 εξέτασε τον τρόπο με τον οποίο τα έντυπα Μέσα στο Ηνωμένο Βασίλειο αναφέρθηκαν στον βιγκανισμό. Από τα συνολικά 397 άρθρα που αναφέρονταν στον βιγκανισμό, οι ερευνητές βρήκαν πως το 20,2% ήταν ουδέτερα και το 5,5% θετικά, ενώ το υπόλοιπο 74,3% ήταν αρνητικά.

Η αρνητικότητα σε αυτά τα άρθρα εμφανίζεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Η πιο συχνή περίπτωση αφορά την γελοιοποίηση του βιγκανισμού, χαρακτηρίζοντάς τον ακραίο, γελοίο ή ουτοπικά ασκητικό τρόπο ζωής – έναν τρόπο ζωής δηλαδή που αφορά την αποχή από την ευχαρίστηση και τις χαρές της ζωής.

Οι συγγραφείς της έρευνας πιστεύουν ότι αυτή η μη ισορροπημένη εκπροσώπηση του βιγκανισμού από τα Μέσα συνιστά μια «πολιτισμική αναπαραγωγή του σπισισμού». Θεωρούν ότι αυτή η άδικη επίθεση βοηθάει τους ανθρώπους να δικαιολογούν την υποσυνείδητη, σχεδόν εγγενή, άβολη στάση απέναντι στα ζώα, των οποίων το πεπρωμένο είναι να γίνουν το φαγητό μας.

Μια άλλη έρευνα του 2015 εξέτασε την συμπεριφορά απέναντι στους βίγκαν και στους χορτοφάγους, σε σύγκριση με την συμπεριφορά απέναντι σε άλλες ομάδες ανθρώπων που βιώνουν προκατάληψη και ρατσισμό εναντίον τους, όπως ομοφυλόφιλους, άθεους και έγχρωμους ανθρώπους. Σύμφωνα με τους ερευνητές:

Μόνο οι τοξικομανείς αξιολογήθηκαν πιο αρνητικά από τους βίγκαν και τους χορτοφάγους.

Ανακάλυψαν ότι σε όλο το φάσμα των υπό εξέταση κοινωνικών ομάδων, οι άνθρωποι βλέπουν τους χορτοφάγους και τους βίγκαν περισσότερο αρνητικά, και ειδικά όσους «έχουν ως κίνητρο τα δικαιώματα των ζώων και περιβαλλοντικές ανησυχίες». Η έρευνα έδειξε επίσης πως άτομα που τοποθετούνταν πολιτικά προς τα δεξιά, είχαν την λιγότερο καλή άποψη για τους βίγκαν και τους χορτοφάγους.

Υποσυνείδητη επίθεση

Μέρος του προβλήματος, ισχυρίζονται μερικοί, είναι πως οι παμφάγοι αισθάνονται ότι η προσωπικότητά τους δέχεται επίθεση. Όταν κάποιος βίγκαν αναφέρεται στις διατροφικές του επιλογές, ένας κρεατοφάγος συμπεραίνει, υποσυνείδητα ίσως, ότι ο βίγκαν τον θεωρεί υποστηρικτή της βαναυσότητας κατά των ζώων.

Οι άνθρωποι σταματούν να τρώνε κρέας για διάφορους λόγους, με την υγεία και τις περιβαλλοντικές ανησυχίες να είναι δύο από τους πιο σημαντικούς. Ωστόσο, οι ηθικοί λόγοι φαίνεται πως είναι ο κυρίαρχος λόγος, καθώς η παραγωγή κρέατος και άλλων ζωικών τροφίμων προϋποθέτει την άσκηση βίας και βαναυσότητας κατά των ζώων. Έτσι, ένας κρεατοφάγος εύκολα μπορεί να θεωρήσει πως οι βίγκαν, χωρίς αμφιβολία, τον περιγράφουν ως ανήθικο άτομο.

Με άλλα λόγια, οι παμφάγοι γνωρίζουν ότι αυτή η ομάδα ανθρώπων έχει επιλέξει να δείχνει συμπόνια και ενδιαφέρον για τα ζώα και, κατ’ επέκταση, οι ίδιοι επιλέγουν να μην νοιάζονται. Μια «ομολογία» τέτοιου είδους μπορεί να είναι εξαιρετικά ενοχλητική.

Αμφισβήτηση των κανόνων

Ορισμένοι πιστεύουν ότι η αντιπάθεια για τους ανθρώπους που ακολουθούν φυτικές διατροφές μπορεί να οφείλεται στην αμφισβήτηση του status quo, στην απειλή «καθαίρεσης» των συμβόλων και των παραδόσεων.

Η θεωρία της απειλής διακοινοτήτων, που ονομάζεται επίσης ολοκληρωμένη θεωρία απειλών, επιχειρεί να εξηγήσει πώς μια αντιληπτή απειλή – σε αντίθεση με μια πραγματική απειλή – μπορεί να οδηγήσει σε προκατάληψη μεταξύ κοινωνικών ομάδων.

Οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας πιστεύουν ότι οι κρεατοφάγοι που αντιδρούν αρνητικά απέναντι στους βίγκαν αισθάνονται πως οι διατροφικές επιλογές των βίγκαν ενέχουν μια συμβολική απειλή εναντίον των πεποιθήσεών τους, της συμπεριφοράς τους και της ηθικής τους:

Η εθελοντική αποχή των χορτοφάγων και των βίγκαν από την κατανάλωση κρέατος, που έρχεται σε σύγκρουση με τις αξίες της παμφάγας πλειοψηφίας, αντιπροσωπεύει μια συμβολική απειλή, με τρόπους που συνεισφέρουν σε αρνητικές συμπεριφορές εναντίον αυτών των κοινωνικών ομάδων.

Μια έρευνα του 2018 εξέτασε την συμπεριφορά απέναντι στους βίγκαν και στους χορτοφάγους στη Νέα Ζηλανδία. Οι ερευνητές ανακάλυψαν πως «η συμπεριφορά απέναντι στους βίγκαν ήταν σημαντικά λιγότερο θετική σε σχέση με την συμπεριφορά απέναντι στους χορτοφάγους, ενώ οι άντρες συμμετέχοντες είχαν σημαντικά λιγότερη θετική συμπεριφορά σε σχέση με τις γυναίκες».

Οι συγγραφείς της έρευνας αναφέρουν πως «οι βίγκαν μπορεί να εκλαμβάνονται ως μια απειλή εναντίον της κοινωνικής ισορροπίας, καθώς αμφισβητούν κοινωνικές νόρμες σχετικά με το φαγητό, αλλά επίσης αμφισβητούν τις συνήθειες ηθικές πεποιθήσεις σχετικά με την θέση των μη ανθρώπινων ζώων».

Οι συγγραφείς θεωρούν ότι η κοινωνία θεωρεί το κρέας πολύτιμο για περισσότερους λόγους εκτός από την διατροφική του αξία, καθώς αυτό αποτελεί σύμβολο της ανθρώπινης κυριαρχίας στη φύση.

Πολιτική αντιπαράθεση

Η παραπάνω έρευνα στη Νέα Ζηλανδία ανακάλυψε επίσης ότι άτομα με δεξιές πολιτικές πεποιθήσεις είχαν τις μεγαλύτερες πιθανότητες να αντιμετωπίζουν αρνητικά τους βίγκαν. Ένα εύρημα που ταυτίζεται με τα ευρήματα κι άλλων μελετών.

Στον αντίποδα, άτομα που έχουν ή τείνουν προς αριστερές πολιτικές πεποιθήσεις είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίζουν τους βίγκαν με θετικό ή ουδέτερο τρόπο. Ταυτόχρονα, η έρευνα βρήκε ότι οι άνθρωποι που έχουν υιοθετήσει φυτικές διατροφές είναι πιο πιθανό να είναι αριστερών πολιτικών πεποιθήσεων. Τέλος, οι βίγκαν και οι χορτοφάγοι είναι πιο πιθανό να ανήκουν στη μεσαία τάξη, να είναι άθεοι ή αγνωστικιστές, λευκοί, μορφωμένοι, και γυναίκες.

Μια δημοσκόπηση του 2018 ανακάλυψε ότι όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως προοδευτικοί ήταν πέντε φορές πιο πιθανό να είναι βίγκαν ή χορτοφάγοι, σε σχέση με τους συντηρητικούς.

Αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν πως, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, πολλοί άνθρωποι δεξιών πολιτικών πεποιθήσεων μπορεί να βλέπουν τον βιγκανισμό ως ένα σημάδι πως το άτομο απέναντί τους διαφέρει ιδεολογικά σε πολύ περισσότερα πράγματα εκτός από το φαγητό, κάτι που σαφώς θα μπορούσε να παίξει ρόλο στην δημιουργία αρνητικών συναισθημάτων.

Σε ένα έγγραφο στο περιοδικό Personality & Individual Differences χρησιμοποιήθηκε ένα ερωτημοτολόγιο το οποίο προσπάθησε να εξετάσει την σχέση ανάμεσα στην δεξιά ιδεολογία, την κατανάλωση κρέατος και την μεταχείριση των ζώων. Στα συμπεράσματα του εγγράφου αναφέρεται πως «η δεξιόστροφη ιδεολογία προβλέπει την αποδοχή της εκμετάλλευσης των ζώων και της κατανάλωσης κρέατος».

Η αρνητικότητα απέναντι στους χορτοφάγους και τους βίγκαν μπορεί να επεκτείνεται πολύ μακρύτερα από τις διατροφικές τους επιλογές. Το φαγητό που τρώει κάποιος ίσως σχηματίζει μια εικόνα των πολιτικών απόψεων και της ιδεολογίας κάποιου. Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς μιας μελέτης:

Η ζωοφαγία δεν είναι μόνο μια γαστρονομική συμπεριφορά, όπως συχνά υποθέτουμε, αλλά επίσης μια ιδεολογική.

Γνωστική ασυμφωνία

Η γνωστική ασυμφωνία περιγράφει την ικανότητά μας να διατηρούμε ταυτόχρονα δύο αντιφατικές ιδέες ή συμπεριφορές ως εξίσου αληθινές στο μυαλό μας. Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με πληροφορίες που φωτίζουν αυτές τις αναντιστοιχίες, μπορεί να αισθανόμαστε μεγάλο στρες ή δυσφορία.

Στην προκειμένη περίπτωση, η αγάπη μας για το κρέας είναι εντυπωμένη βαθιά μέσα στον εγκέφαλό μας, ακριβώς δίπλα από την αγάπη μας για τα ζώα και της αποστροφής που μας προκαλεί η θανάτωσή τους.

Ορισμένοι ειδικοί αναφέρονται σε αυτή την ασυμφωνία ως Το Παράδοξο του Κρέατος – οι άνθρωποι τείνουν να ταξινομούν κάποια ζώα ως κατοικίδια, άλλα ως άγρια και ελεύθερα και κάποια άλλα ως κτηνοτροφικά ζώα, δηλαδή φαγητό.

Ολόκληρη η ανθρώπινη κοινωνία είναι παγιδευμένη σε ένα τέτοιο παράδοξο. Από τη μία πλευρά σκοτώνουμε δισεκατομμύρια ζώα κάθε χρόνο αλλά, από την άλλη, αν κάποιος κακομεταχειριστεί ή σκοτώσει έναν σκύλο, μπορεί να φυλακιστεί.

Για να απαλλαγούμε από την ψυχική δυσφορία που προκαλεί αυτό το παράδοξο, χρησιμοποιούμε γνωστικά τρικ που απαλύνουν την ένταση. Ένας τρόπος να απαλλαγούμε από την γνωστική ασυμφωνία, είναι να αλλάξουμε την συμπεριφορά μας και να σταματήσουμε να τρώμε ζώα. Αν δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό, πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τα ζώα.

Για παράδειγμα, οι παμφάγοι άνθρωποι υποτιμούν εσκεμμένα το εύρος των σκέψεων και των συναισθημάτων που διαθέτουν συγκεκριμένα ζώα. Μπορεί να θεωρούμε μια γάτα ή έναν σκύλο ως ένα έξυπνο και γεμάτο συναισθήματα ον, αλλά ένα γουρούνι ή ένα πρόβατο ως τίποτα παραπάνω από γέμιση για σάντουιτς. Φυσικά, στην πραγματικότητα τα περισσότερα «κτηνοτροφικά» ζώα είναι το ίδιο ή και περισσότερο ευφυή με τους σκύλους.

Έτσι, οι άνθρωποι που τρώνε κρέας, όταν έρχονται αντιμέτωποι με κάποιον που τρέφεται φυτικά μπορεί, υποσυνείδητα, να αισθάνονται τις συνέπειες αυτής της γνωστικής ασυμφωνίας. Μέσα τους σχηματίζεται μια κατακλυσμική ανάγκη άμυνας, για να προστατέψουν τις κατηγορίες ζώων που έχτισαν μέσα τους και να μείνουν μακριά από την σκληρή αλήθεια.

Αυτή η υποσυνείδητη ανάγκη υπεράσπισης των γνωστικών χάρτινων πύργων μπορεί να οδηγήσει σε άτσαλα επιχειρήματα, όπως το γνωστό «και τα φυτά πονάνε».

Προσπαθούν να αποφύγουν την κατάρρευση του οικοδομήματος χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές, μια εκ των οποίων είναι η ελαχιστοποίηση της ατομικής ευθύνης.

Για παράδειγμα, σε μια τηλεοπτική εκπομπή όπου φιλοξενήθηκε ένας βίγκαν, εξήγησε πως «όταν μαθαίνουν πως είμαι βίγκαν, αμέσως σπεύδουν να μου εξηγήσουν πόσο τους αρέσει το κρέας, σαν μια ενστικτώδη άμυνα».

Η συνάντηση ή ακόμα χειρότερα η ευθεία αντιπαράθεση με ένα βίγκαν άτομο γεμίζει με τρύπες την φούσκα μέσα στην οποία πολλοί προσπαθούν να κρύβουν την γνωστική ασυμφωνία τους. Οι βίγκαν σπάνε την φούσκα και υπενθυμίζουν σε όλους ότι σκοτώνουν ζώα για να τα βάλουν στο τραπέζι τους – κάτι που μπορεί να ακούγεται προφανές αλλά, πραγματικά, σπάνια οι άνθρωποι συλλογίζονται. Τους υπενθυμίζουν, επίσης, ότι όλο αυτό είναι εντελώς περιττό, καθώς μπορούμε κάλλιστα να ζήσουμε χωρίς να σκοτώνουμε και, αυτή η σκέψη, μπορεί να είναι εξόχως εξοργιστική, έστω και υποσυνείδητα, για ανθρώπους που αισθάνονται ότι είναι καλοί και ηθικοί.

Καθώς οι άνθρωποι δεν έχουν απαραιτήτως επίγνωση της παραπάνω γνωστικής ασυμφωνίας, οι βίγκαν μπορεί να προκαλέσουν την οργή πολλών κατά τ’ άλλα μετρημένων και φιλικών ατόμων.

Πηγή