Πονάνε τα φυτά;

Αυτή η πασίγνωστη μυρωδιά του φρεσκοκομμένου γκαζόν, στην πραγματικότητα είναι μια χημική αντίδραση – ένα κάλεσμα απελπισίας, μια ικεσία προς διπλανά φυτά ή άλλα πλάσματα να τους σώσουν από τις μανιασμένες λεπίδες της χορτοκοπτικής μηχανής.

Μήπως λοιπόν τα φυτά νιώθουν πόνο;

Ξεκάθαρα, όχι.

Χωρίς νευρικό σύστημα, τα φυτά δεν έχουν τους απαραίτητους μηχανισμούς για να αισθανθούν τον πόνο. Τους λείπει επίσης ένας εγκέφαλος, για να μετατρέψει τα πιθανά σήματα πόνου σε δυσάρεστα συναισθήματα.

Τα φυτά μπορούν να νιώσουν αλλαγές στη θερμοκρασία και στο φως, ενώ έχει δειχθεί από έρευνες ότι μπορούν να μεταδίδουν σήματα συναγερμού το ένα στο άλλο. Διαθέτουν δηλαδή μηχανισμούς άμυνας. Ορισμένα φυτά εκκρίνουν χημικά όταν διάφορα έντομα τρώνε τα φύλλα τους, τα οποία προσελκύουν σφήκες οι οποίες τρέφονται με αυτά τα έντομα.

Πολλά φυτά μπορούν επίσης να αντιληφθούν το άγγιγμα, χάρη στους υποδοχείς πίεσης που διαθέτουν στα φύλλα τους.

Ο Μάικλ Πόλλαν και άλλοι ερευνητές έχουν δείξει κατά καιρούς πως τα φυτά μπορεί να διαθέτουν κάποιου είδους ευφυία ή ακόμη και μνήμη, ενώ ορισμένα φυτά είναι πιθανό πως μπορεί ακόμη και να ακούν.

Πρόκειται για περίπλοκους και αξιοθαύμαστους μηχανισμούς επιβίωσης, αλλά δεν είναι πόνος. Δεν υπάρχει νευρικό σύστημα. Είναι απλώς χημεία. Πρόκειται για χημικά σήματα, παρόμοια με τον τρόπο που το δέρμα μας αυξάνει την παραγωγή μελανίνης όταν εκτιθόμαστε στον ήλιο και μαυρίζουμε.

Τα φυτά είναι επίσης ακίνητα. Όπως γνωρίζουμε από την βιολογία, η κινητικότητα είναι μια από τις πιο σοβαρές ενδείξεις για την ύπαρξη πόνου. Ένα πλάσμα που αισθάνεται πόνο, πρέπει να έχει εξοπλιστεί από την φύση και με τη δυνατότητα να ξεφύγει από το ερέθισμα του πόνου. Θα ήταν εντελώς παράλογο να μπορεί κάποιος να νιώθει πόνο αλλά να μην μπορεί να κουνηθεί.

Ο βιολόγος Daniel Chamovitz, που έχει ασχοληθεί εκτεταμένα με το θέμα, είχε πει στο περιοδικό Scientific American: “Τα φυτά εμφανίζουν στοιχεία ανοητικής συνείδησης η οποία όμως δεν περιλαμβάνει την δυνατότητα να σκέφτονται. Χωρίς εγκέφαλο, ένα φυτό δεν μπορεί να σκεφτεί ή να αισθανθεί πόνο”.

Όταν κλαδεύουμε ένα δέντρο, αυτό φουντώνει ακόμη περισσότερο. Όταν κόβουμε ένα φρούτο ή λαχανικό από το φυτό, το φυτό συνεχίζει να ζει και παραμένει υγιές – μάλιστα η παραγωγή του αυξάνεται. Τα φυτά φαίνεται πως θέλουν να τρώμε τους καρπούς τους, αφού με αυτό τον τρόπο διασκορπίζονται οι σπόροι τους στο περιβάλλον και εξασφαλίζουν την αναπαραγωγή τους είδους τους.

Οι θεωρίες και οι ιστορίες ότι τα φυτά μπορεί να φωνάζουν, να κλαίνε ή να νιώθουν πόνο όταν τα φύλλα τους καίγονται είναι απλώς παραμύθια. Υπάρχουν αρκετές υποτιθέμενες “έρευνες” που προσπάθησαν να αποδείξουν πως τα φυτά αισθάνονται ή σκέφτονται ή επικοινωνούν με τους ανθρώπους, όλες τους όμως είναι αποκυήματα ψευδο-επιστήμης, επιστημονική φαντασία ή αστικοί μύθοι. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και η Wikipedia τοποθετεί το λήμμα “αντίληψη των φυτών” κάτω από την ετικέτα “Παραφυσικά”. Καμία σοβαρή έρευνα, δημοσιευμένη σε επιστημονικό περιοδικό, δεν έχει δείξει κάτι τέτοιο.

Πολλοί οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι τα φυτά πονάνε εξαιτίας του δέους, της πολυπλοκότητας και της ομορφιάς του φυτικού βασιλείου. Πράγματι, τα φυτά είναι εκπληκτικά από πολλές απόψεις και κάνουν πράγματα που τα ζώα δεν μπορούν, όπως για παράδειγμα την φωτοσύνθεση, τη δυνατότητα να παράγουν από μόνα τους την τροφή που θέλουν χωρίς εξωτερική πηγή. Όμως το γεγονός ότι τα φυτά είναι εκπληκτικά δεν σημαίνει απαραίτητα πως πρέπει να μοιράζονται με εμάς τους ίδιους βιολογικούς μηχανισμούς.

 
Ένας από τους πιο συνηθισμένους λόγους που αυτή η θεωρία έρχεται συνεχώς στο προσκήνιο, είναι το γεγονός ότι οι άνθρωποι που τρώνε ζωικά τρόφιμα και έρχονται σε αντιπαράθεση με τους βίγκαν, προσπαθούν να δικαιολογήσουν την στάση τους συγκρίνοντας τον πόνο και τα βάσανα που νιώθουν τα ζώα κατά την σφαγή τους, με τον υποτιθέμενο “πόνο” που νιώθουν τα φυτά όταν τα τρώνε οι χορτοφάγοι.

Όμως, ακόμη κι αν αγνοήσουμε την Επιστήμη και την κοινή λογική και δεχτούμε πως πράγματι τα φυτά νιώθουν πόνο, θα πρέπει και πάλι να λάβουμε υπόψη μας δύο απλές διαπιστώσεις:

Πρώτον, ότι σε κάθε περίπτωση είμαστε ζωντανοί οργανισμοί και πρέπει κάπως να τραφούμε για να επιβιώσουμε. Ίσως μια μέρα οι άνθρωποι βρουν έναν τρόπο για να ζουν χωρίς να τρώνε τίποτα, όμως μέχρι τότε θα πρέπει να λαμβάνουμε καθημερινά τροφή. Είναι πολύ προφανές για τους ανθρώπους ότι τα ζώα αισθάνονται, χαίρονται, λυπούνται, ενθουσιάζονται, σκέφτονται, πονούν και υποφέρουν. Τα ζώα είναι ξεκάθαρα συνειδητά στις αντιλήψεις των αισθήσεων. Αντίθετα, ακόμη κι αν τα φυτά πονούσαν, οι άνθρωποι και τα υπόλοιπα ζώα δεν έχουν καμία αντίληψη αυτού του γεγονότος.

Δεύτερον, ότι αν ενδιαφερόμαστε πραγματικά για την ευζωΐα των φυτών και μας λυπεί το γεγονός ότι ίσως πονάνε, τότε θα πρέπει να σταματήσουμε αμέσως να τρώμε “κρέας” και γαλακτοκομικά. Βλέπετε, για να εκτρέφουμε τα δισεκατομμύρια ζώα που προορίζονται για φαγητό, καλλιεργούμε φυτά τα οποία ταΐζονται ως ζωοτροφές. Δεδομένου ότι για να παραχθεί 1 κιλό “κρέας” χρειάζονται περίπου 16 κιλά σιτηρών, είναι προφανές ότι θα κάνατε πολύ λιγότερο κακό στα φυτά αν τρώγατε τα ίδια, παρά αν τρώτε ζώα που τράφηκαν με φυτά.

Αν η εικόνα μιας κομμένης φράουλας σας φαίνεται φυσιολογική ενώ η εικόνα ενός διαμελισμένου πτώματος μέσα σε μια λίμνη αίματος σας προκαλεί σοκ, τότε μπορείτε να κοιμάστε ήσυχοι. Είστε κανονικοί άνθρωποι.