ΗΘΙΚΗ
Η ηθική διάσταση της ζωοφαγίας
Συχνά οι άνθρωποι με ρωτούν πώς μπορούν να πείσουν τους άλλους να καταναλώνουν ζωικές τροφές αν δεν ενδιαφέρονται θέματα υγείας ή περιβάλλοντος. Προσωπικά προσπαθώ να αποφεύγω να επιχειρηματολογώ χρησιμοποιώντας την υγεία ή το περιβάλλον ως λόγους για να είναι κάποιος βίγκαν. Ο λόγος που το αποφεύγω είναι επειδή απλώς αυτά τα επιχειρήματα από μόνα τους δεν επαρκούν.
Είναι αλήθεια πως η υπερκατανάλωση ορισμένων ειδών κρέατος συνδέεται με προβλήματα υγείας και πως η κρεοφαγία γενικά είναι χειρότερη για το περιβάλλον σε σχέση με την χορτοφαγία (Erb et al., 2016; Steinfeld, Gerber, Wassenaar, Castel, & Mauricio Cees de Haan, 2006; Weber & Matthews, 2008). Ωστόσο, είναι σίγουρα εφικτό να έχει κανείς έναν υγιεινό τρόπο ζωής χωρίς να είναι βίγκαν. Επίσης δεν έχουν όλα τα είδη κρέατος τις ίδιες επιπτώσεις στο περιβάλλον και ορισμένα από αυτά δεν έχουν χειρότερες επιπτώσεις από ορισμένα είδη λαχανικών.
Ως βίγκαν, διατηρώ την σθεναρή άποψη πως η δολοφονία και η χρήση ζώων προς όφελος των ανθρώπων είναι λάθος. Είναι λάθος ανεξάρτητα από το εάν είναι υγιεινό ή όχι. Και είναι λάθος ανεξάρτητα από το εάν κάνει κακό στο περιβάλλον ή όχι.
Αν κάποιος επιχειρηματολογεί μόνο σε σχέση με το περιβάλλον και την υγεία, τι θα συμβεί αν βρούμε τρόπο να παράγουμε περιβαλλοντικά βιώσιμο κρέας ή να μειώσουμε τους σχετιζόμενους κινδύνους για την υγεία; Κατά την γνώμη μου, ακόμα κι έτσι, η ζωοφαγία εξακολουθεί να είναι λάθος. Είναι λάθος επειδή είναι ανήθικη, το οποίο θα προσπαθήσω να εξηγήσω παρακάτω.
Γι’ αυτόν τον λόγο νομίζω πως είναι σημαντικό να μιλάμε για την ηθική.
Βιολογική βάση του πόνου και της ταλαιπωρίας
Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί χρειάζονται έναν τρόπο να αισθάνονται το περιβάλλον τους και να αντιδρούν σε αυτό. Ακόμη και τα βακτήρια μπορούν να αντιληφθούν και να αντιδράσουν σε συγκεκριμένα χημικά ερεθίσματα, όπως τα θρεπτικά συστατικά. Μπορούν να “κολυμπούν” χρησιμοποιώντας τα μαστίγιά τους προς την κατεύθυνσή όπου η συγκέντρωση θρεπτικών συστατικών είναι ψηλότερη – κάτι που ονομάζουμε “χημειοταξία”.
Ωστόσο, η δυνατότητα κάποιου οργανισμού να λαμβάνει και να αντιδρά σε ερεθίσματα δεν είναι σε καμία περίπτωση ούτε καν κοντά στην δυνατότητα κάποιου να έχει συναισθήματα ή συνείδηση. Ακόμα και τα δικά σας κύτταρα επικοινωνούν – σε κυτταρικό επίπεδο – μεταξύ τους, αλλά αυτά καθαυτά τα κύτταρα δεν είναι συναισθανόμενα.
Τα περισσότερα ζώα έχουν κάποιου είδους νευρικό σύστημα. Αυτό ποικίλλει από μερικούς νευρώνες σε πολύ περίπλοκα νευρικά συστήματα με κεντρικό νευρικό σύστημα, όπως ένας εγκέφαλος. Το νευρικό σύστημα είναι ένας τρόπος που τα ζώα λαμβάνουν ερεθίσματα από το περιβάλλον και αντιδρούν σχετικά. Δεν έχουν όλα τα ζώα περίπλοκο νευρικό σύστημα, αλλά μόνο τα ζώα έχουν νευρικά συστήματα. Από αυτό προκύπτει και ένας από τους ορισμούς των ζώων, ότι δηλαδή τα ζώα πρέπει να μπορούν να κινούνται ανεξάρτητα.
Αντίδραση και πόνος – μια σημαντική διαφορά
Μπορούμε να κάνουμε διάκριση της νευρικής αντίδρασης – της ικανότητας να λαμβάνουμε ερεθίσματα και να μεταφέρουμε αυτό το σήμα μέσω νευρικών κυττάρων για την δημιουργία μιας αντίδρασης, π.χ. την κίνηση ενός άκρου. Αυτή η ικανότητα είναι λιγότερο δύσκολο να μετρηθεί και παρατηρείται επίσης σε πολλά ζώα (Lynne U. Sneddon, 2004).
Ο πόνος, από την άλλη, είναι όταν αυτό το σήμα μεταφέρεται επίσης σε έναν εγκέφαλο, προκαλώντας μια δυσάρεστη αίσθηση – πονάει. Αν το σκεφτείτε, πιθανότατα έχετε τραβήξει απότομα το χέρι σας μακριά από κάτι που θα πονούσε, πριν νιώσετε στ’ αλήθεια τον πόνο.
Ο πόνος είναι σημαντικά πιο δύσκολο να μετρηθεί επειδή περιλαμβάνει την υποκειμενική εμπειρία του πόνου. Δεν μπορώ να ξέρω πώς κάποιος άλλος βιώνει ένα κάψιμο στο δάχτυλο, αλλά είναι σχετικά λογική η υπόθεση ότι αισθάνεται λίγο-πολύ το ίδιο με μένα.
Όσο δυσάρεστος κι αν είναι ο πόνος, είναι πολύ σημαντικός για την επιβίωση. Υπάρχει ένα τεράστιο πλεονέκτημα από την δυνατότητα κάποιου να αισθάνεται πόνο, καθώς του δίνει την ευκαιρία να αντιδράσει στην αιτία του πόνου. Ο πόνος μπορεί να προκληθεί από φυσικό, χημικό ή θερμικό στρες, ασθένειες και πολλά άλλα. Με άλλα λόγια, ο πόνος είναι ένα προειδοποιητικό σήμα για βλάβη, βοηθώντας έτσι να αποφύγουμε τραυματισμό ή θάνατο (Crook, Dickson, Hanlon, & Walters, 2014).
Ένα πρακτικό παράδειγμα, είναι αν η μπλούζα σας πιάσει καταλάθος φωτιά. Όταν η φωτιά αγγίξει το δέρμα σας, πονάτε. Ο πόνος προκαλεί αντίδραση και προσπαθείτε να κινηθείτε, να σβήσετε την φωτιά, να βγάλετε την μπλούζα. Απελευθερώνεται αδρεναλίνη και αυξάνεται ο ρυθμός χτύπου της καρδιάς σας για να έχετε μια ταχύτερη αντίδραση – κάτι που είναι γνωστό και ως αντίδραση μάχης ή φυγής.
Παρόλα αυτά, αν είχατε την ατυχία να είστε φυτό και πιάνατε φωτιά, ο πόνος δεν θα σας βοηθούσε ιδιαίτερα, καθώς δεν θα μπορούσατε να κινηθείτε. Τα φυτά δεν έχουν νευρικό σύστημα, όμως μπορούν να αντιδρούν σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος όπως όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί. Για παράδειγμα, μπορούν να προκαλέσουν κάποιο είδος ανοσοαπόκρισης αν μολυνθούν από ένα παθογόνο (Jones & Dangl, 2006).
Υπάρχει επίσης μια ψυχολογική πτυχή, όπου μπορούμε να ανταποκριθούμε σε κοινωνικές καταστάσεις ή επιθέσεις χρησιμοποιώντας τον πόνο και την ταλαιπωρία. Αυτό έχει επίσης μια λειτουργία, δηλαδή ότι μας βοηθά να εργαστούμε ως κοινωνικά πλάσματα. Το να νιώθεις ντροπή δεν έχει νόημα αν δεν χρειάζεται να αλληλεπιδράς κοινωνικά. Όμως, η ικανότητα να νιώθεις, για παράδειγμα, ντροπή σε μια κοινωνική κατάσταση μπορεί να βοηθήσει πολιτιστικά να κληρονομήσουμε κοινωνικούς κώδικες και κανόνες για να εργαστούμε σε μια κοινωνική περίσταση (Keltner & Haidt, 1999).
Υπάρχει στην πραγματικότητα μια ιατρική κατάσταση που έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία να αισθανόμαστε πόνο. Ονομάζεται Συγγενής Αναλγησία. Οι ασθενείς με αυτήν την πάθηση συνήθως συσσωρεύουν πολλούς τραυματισμούς, κατάγματα οστών και μώλωπες. Αυτό οδηγεί σε σημαντική μείωση του προσδόκιμου ζωής. Η πάθηση αυτή δείχνει πόσο σημαντικός είναι ο πόνος.
Είναι απόλυτα σαφές από επιστημονική άποψη ότι όλα τα σπονδυλωτά – που περιλαμβάνουν ψάρια, θηλαστικά, πουλιά, σαύρες και πολλά άλλα (υπάρχουν σχεδόν 70.000 είδη ζώων σε αυτήν την ομάδα) είναι πολύ πιθανό να αισθάνονται πόνο (Criado, 2010; L. U. Sneddon, 2015; Lynne U Sneddon, 2004). Μερικές έρευνες δείχνουν επίσης ότι ορισμένα ασπόνδυλα – μαλάκια, σκουλήκια και έντομα – μπορεί επίσης να αισθάνονται πόνο (Elwood, 2011).
Εξελικτική κληρονομιά
Όπως είδαμε, τα νευρικά συστήματα είναι κάτι που έχουν μόνο τα ζώα. Όλα τα ζώα μοιράζονται έναν κοινό πρόγονο που είναι πιο πρόσφατος απ’ ότι μοιράζεται ένα ζώο με κάτι που δεν είναι ζώο. Αυτό σημαίνει πως, με πολύ ευρεία έννοια, τα ζώα μοιράζονται κάποια χαρακτηριστικά εξαιτίας της εξελικτικής ιστορίας. Ένα τέτοιο παράδειγμα τέτοιου χαρακτηριστικού είναι το νευρικό σύστημα. Φυσικά, τα ζώα είναι μια τεράστια ομάδα, κάτι που δημιουργεί μεγάλη ποικιλομορφία. Μπορούν να είναι ο,τιδήποτε από άνθρωποι έως μικροσκοπικά παράσιτα.
Ας πάρουμε για παράδειγμα το μάτι, ένα όργανο που διαφέρει σημαντικά από ζώο σε ζώο. Όμως δεν έχουν όλα τα ζώα μάτια. Κάποια ζώα έχουν απλούστερα μάτια, όπως τα μαλάκια (καλαμάρια, μύδια, σαλιγκάρια) και κάποια έχουν περισσότερο περίπλοκα μάτια, όπως οι άνθρωποι ή τα γεράκια. Η εξέλιξη σε διαφορετικά περιβάλλοντα είχε ως αποτέλεσμα διαφορετικό βαθμό λειτουργίας, σχεδιασμού και απόδοσης λόγω του προσαρμοστικού οφέλους στο αντίστοιχο περιβάλλον. Για παράδειγμα, ένα πουλί που κυνηγά από πολύ μεγάλα υψόμετρα έχει ανάγκη την δυνατότητα εντοπισμού λείας από μεγάλες αποστάσεις. Η ύπαρξη ενός απλούστερου προγονικού ματιού δημιουργεί την ευκαιρία, με την πάροδο του χρόνου, να αυξηθεί η αποτελεσματικότητά του μέσω της εξέλιξης. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους βλέπουμε παρόμοια χαρακτηριστικά σε σχετιζόμενους οργανισμούς – έχουν κοινή καταγωγή.
Το ίδιο ισχύει και για το νευρικό σύστημα. Κάποια ζώα έχουν περίπλοκο νευρικό σύστημα, όπως τα θηλαστικά. Κάποια άλλα έχουν λιγότερο περίπλοκο νευρικό σύστημα, όπως τα καλαμάρια. Έτσι, μοιάζει προφανές πως ορισμένα ζώα έχουν μεγαλύτερη ικανότητα να αισθάνονται σύνθετα συναισθήματα, σε σχέση με άλλα. Θα έπρεπε επίσης να είναι προφανές πως ο πόνος είναι μια πολύ θεμελιώδης βιολογική λειτουργία που δεν προορίζεται μόνο για τους ανθρώπους.
Δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι ο πόνος υπήρξε προσαρμοστικός μόνο στον άνθρωπο και σε κανένα άλλο ζώο, κυρίως επειδή είναι ένα πολύ περίπλοκο σύστημα το οποίο δεν έχουμε καταλάβει ακόμη. Τέτοιες σημαντικές λειτουργίες όπως ο πόνος συνήθως εξελίχθηκαν σε πολύ, πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, που σημαίνει ότι υπάρχει σε πολλά είδη.
Συνείδηση και γνωστικές ικανότητες
Δεν ξέρουμε πως ακριβώς λειτουργεί η συνείδηση, ούτε στον άνθρωπο ούτε σε άλλα ζώα. Γνωρίζουμε όμως ότι ένας λειτουργικός εγκέφαλος είναι απαραίτητος για να υπάρχει συνείδηση και η ικανότητα για συναισθήματα. Μπορούμε κατ’ ελάχιστον να πούμε ότι ο εγκέφαλος είναι υπεύθυνος για αυτά στους ανθρώπους. Δεν ξέρουμε όμως πόσο περίπλοκος θα έπρεπε να είναι ο λιγότερο περίπλοκος εγκέφαλος, προκειμένου να παράξει συνείδηση.
Η ικανότητα για συναισθήματα, σκέψη και συνείδηση υπάρχει σε πολλά ζώα εκτός από τον άνθρωπο. Ειδικά τα κοινωνικά ζώα έχουν την ανάγκη για περίπλοκα συναισθήματα (Paul, Harding, & Mendl, 2005). Προφανώς, είναι δύσκολο να μετρηθεί η συνείδηση – ειδικά χωρίς την άμεση επικοινωνία. Υπάρχουν όμως και άλλες προσεγγίσεις, εκτός από τη συλλογιστική, κυρίως από τη συγκριτική ανατομία και την εξελικτική βιολογία.
Το πείραμα του καθρέφτη είναι ένα πολύ απλό πείραμα, αν και επικρίνεται ευρέως για τους περιορισμούς του – για παράδειγμα υποθέτει ότι τα οπτικά αισθητήρια όργανα είναι το κύριο σύστημα αντίληψης. Η ιδέα είναι να τοποθετηθεί μια κουκκίδα χρώματος πάνω σε ένα ζώο και στη συνέχεια να δείξουμε την αντανάκλασή του στον καθρέφτη. Θεωρητικά, εάν το ζώο αντιδράσει στην κουκκίδα, αυτό θα ήταν απόδειξη για μια αντίληψη του «εαυτού» και της συνειδητοποίησης ότι η αντανάκλαση στον καθρέφτη είναι το «εγώ». Υπάρχουν πολλά ζώα που κάνουν ακριβώς αυτό, όπως πρωτεύοντα, ελέφαντες και κίσσες (Plotnik, de Waal, & Reiss, 2006; Prior, Schwarz, & Güntürkün, 2008).
Υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις για την εκτίμηση του κατά πόσον τα ζώα εκτός του ανθρώπου έχουν μια συνειδητότητα πέρα από την απλή δοκιμή στον καθρέφτη. Για παράδειγμα, η συγκριτική νευροβιολογία, οι επιστήμες συμπεριφοράς και ο έλεγχος του τρόπου με τον οποίο τα ζώα αντιδρούν σε φάρμακα που μεταβάλλουν την ανθρώπινη συνείδηση. Ωστόσο, είναι γενικά σαφές ότι οι άνθρωποι δεν είναι καθόλου μοναδικοί σε ότι αφορά την ύπαρξη συνείδησης (Low et al., 2012).
Οι άνθρωποι ιστορικά έχουν υποτιμήσει τις ικανότητες των υπόλοιπων ζώων, όμως πλέον γίνεται όλο και πιο σαφές πόσο πολλά ζώα δείχνουν υψηλό επίπεδο συνειδητότητας. Μια δυνατότητα που πολλοί πίστεψαν πως ήταν μοναδικό προνόμιο των ανθρώπων.
Η ενσυναίσθηση είναι μια πολύ εκλεπτυσμένη γνωστική λειτουργία. Μια λειτουργία που δεν διαθέτουν αποκλειστικά οι άνθρωποι. Οι αρουραίοι έχει αποδειχθεί πως νιώθουν ενσυναίσθηση, καθώς σπεύδουν να απελευθερώσουν ένα παγιδευμένο μέλος της ομάδας τους (Bartal, Decety, & Mason, 2011). Η ενσυναίσθηση έχει επίσης διαπιστωθεί σε πουλιά και πρωτεύοντα (Clay & de Waal, 2013; Edgar, Paul, & Nicol, 2013). Η ικανότητα χρήσης εργαλείων μπορεί επίσης να θεωρηθεί ένα σημάδι υψηλής γνωστικής λειτουργίας και η ικανότητα αυτή έχει διαπιστωθεί σε πολλά θηλαστικά αλλά επίσης, προς έκπληξή μας, και σε πουλιά και σε χταπόδια (Finn, Tregenza, & Norman, 2009; Hunt, 1996). Τα κοράκια μπορούν να θυμούνται έναν συγκεκριμένο άνθρωπο για πολλά χρόνια (Marzluff, Walls, Cornell, Withey, & Craig, 2010). Αυτά είναι μερικά μόνο παραδείγματα γνωστικών ικανοτήτων στα ζώα. Μπορούμε ξεκάθαρα να πούμε πως η ενσυναίσθηση, η επίλυση προβλημάτων, η αντίληψη αριθμών, η αναγνώριση προσώπου, η χρήση εργαλείων κ.λπ. απαντάται σε πολλά είδη ζώων.
Ηθική
Όλα τα παραπάνω συνθέτουν το υπόβαθρο για μια συζήτηση λιγότερο επιστημονική και περισσότερο πρακτική ή φιλοσοφική. Η επιστήμη δεν μπορεί να μας πει τι να κάνουμε ή πως να χτίσουμε τις κοινωνίες μας. Η επιστήμη μπορεί να μας προσφέρει χρήσιμες πληροφορίες για το σύμπαν και πως λειτουργεί ό,τι βρίσκεται μέσα σε αυτό. Δεν μπορούμε όμως να ανακαλύψουμε, με επιστημονικό τρόπο, ηθικές αξίες. Οι ηθικές μας αξίες μπορούν, ωστόσο, να αλλάζουν ανάλογα με τις νεότερες γνώσεις μας. Η ηθική δεν είναι αντικειμενική, μπορούμε όμως να συλλογιζόμαστε με βάση αρχές που στηρίζονται σε αξίες και στον κόσμο μέσα στον οποίο θέλουμε να ζήσουμε.
Μπορούμε λοιπόν στο σημείο αυτό να εισάγουμε μερικές ηθικές αρχές. Η μετέπειτα συζήτηση βασίζεται στο αν συμφωνείτε ή όχι με αυτές, τουλάχιστον εν μέρει. Ελπίζω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την αίσθηση του σωστού και του λάθους, του καλού και του κακού. Η άποψή μου είναι ότι κάποιος μπορεί να αιτιολογήσει τον τρόπο που ζει με πολλές και διάφορες ηθικές απόψεις, αλλά υπάρχουν κάποια απλά θεμελιώδη σημεία όπως τα παρακάτω:
- Δεν πρέπει να κάνουμε κακό σε άλλους
- Έχουμε μια συλλογική υποχρέωση να βοηθούμε όσους έχουν ανάγκη
- Όλοι έχουν δικαίωμα στη ζωή
Αρχικά, η άποψη ότι δεν πρέπει να κάνουμε κακό στους άλλους είναι πολύ θεμελιώδης αρχή. Πάντα υπάρχουν ειδικές περιπτώσεις που αυτό δεν είναι δυνατό, για παράδειγμα αυτοάμυνα κ.λπ. Ισχύει ωστόσο η βασική αρχή: Αν η δράση μου επιφέρει βλάβη σε κάποιον άλλο τότε είναι μια λιγότερο προτιμώμενη επιλογή από μια ενέργεια που δεν επιφέρει βλάβη σε κάποιον άλλο. Αν κάποιος έχει δύο επιλογές, αυτή που επιφέρει το λιγότερο κακό θα πρέπει να προτιμηθεί, εφόσον δεν υπάρχουν άλλες επιλογές. Είναι βασικά δεοντολογική συνέπεια και συμπληρώνεται με χρησιμότητα, όταν χρειάζεται.
Εάν συμφωνείτε με αυτές τις αρχές, αυτό που ακολουθεί είναι ότι κανείς δεν θα πρέπει να βλάψει, να τραυματίσει ή να σκοτώσει κανέναν, εκτός από πολύ ακραίες και σπάνιες καταστάσεις όπως η αυτοάμυνα. Όλοι έχουν το δικαίωμα να ζουν, πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχω εξουσία ή δικαίωμα να τερματίσω την ζωή κάποιου άλλου, ούτε έχω το δικαίωμα να απαγορεύσω σε κάποιον να ζήσει τη ζωή του όπως θέλει.
Κατά τη γνώμη μου, το μεγαλύτερο αδίκημα είναι η αφαίρεση της ζωής κάποιου. Ο θάνατος είναι μόνιμος και οριστικός και όποιος αφαιρεί τη ζωή ενός ατόμου, του στερεί αδικαιολόγητα την δυνατότητα να ζήσει και να βιώσει την εμπειρία της ζωής. Μία από τις πιο σκληρές πράξεις που μπορεί να φανταστεί κανείς.
Ας επεκτείνουμε λίγο αυτές τις ηθικές αξίες.
Αν κάποιος συμφωνεί με την ηθική αρχή ότι δεν πρέπει να βλάπτουμε άλλους, το ερώτημα που ακολουθεί είναι ποιοι περιλαμβάνονται μέσα στους «άλλους». Θα ήταν εντελώς παράλογο να μην περιλάβουμε μέσα σε αυτούς όλους τους ανθρώπους. Ποιος είναι ο λόγος που δεν θέλουμε να βλάπτουμε άλλους; Κυρίως επειδή πρόκειται για συναισθανόμενα όντα, που έχουν την ικανότητα να νιώθουν πόνο και ταλαιπωρία. Σε ότι αφορά τους ανθρώπους, έχουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα τα οποία, τουλάχιστον στη θεωρία, προσφέρουν σε όλους το δικαίωμα στη ζωή.
Αν λοιπόν ο λόγος είναι η ικανότητα για συναισθήματα, τότε γιατί χαράζουμε την διαχωριστική γραμμή με βάση το είδος και όχι με βάση την συναισθηματικότητα; Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τα ζώα, που είναι απολύτως ικανά να νιώθουν πόνο, φόβο και ταλαιπωρία, δεν έχουν δικαίωμα να ζουν απλώς και μόνο επειδή ανήκουν σε ένα άλλο είδος; Όπως είδαμε πιο πάνω, δεν υπάρχει καμία λογική βάση για να πιστεύουμε πως είναι ανίκανα να αισθάνονται όλα αυτά τα συναισθήματα.
Αν κάποιος πιστεύει ότι το είδος έχει σημασία, θα θεωρούσε ότι είναι αποδεκτό να σκοτώσουμε έναν Νεάντερταλ (αν ζούσαν σήμερα), απλώς και μόνο επειδή είναι διαφορετικό είδος;
Κατά περίεργο τρόπο, ορισμένοι άνθρωποι επεκτείνουν αυτή την ενσυναίσθηση στα ζώα που χρησιμοποιούνται ως κατοικίδια. Ελάχιστοι λογικοί άνθρωποι θα σκότωναν ένα σκύλο ή μια γάτα, ωστόσο δεν έχουν κανένα πρόβλημα με το φόνο ενός μοσχαριού. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι οι γάτες και οι σκύλοι είναι πιο συνειδητά όντα από τα μοσχάρια ή τα γουρούνια.
Τα μη ανθρώπινα ζώα είναι κοινωνικά, έξυπνα, περίεργα και νιώθουν συναισθήματα. Τι δικαίωμα έχουμε να τους αρνούμαστε την δυνατότητα να ζήσουν; Δισεκατομμύρια ζώα κάθε χρόνο εκτρέφονται για να γίνουν φαγητό. Ζώα που δεν βλέπουν ποτέ το φως του ήλιου, δεν παίζουν ποτέ, δεν συμπεριφέρονται φυσικά ποτέ, δεν πατούν ποτέ σε γρασίδι, δεν καταλαβαίνουν γιατί τα μεταχειριζόμαστε σαν απλά προϊόντα. Τα περισσότερα ζώα στις βιομηχανίες ζουν ένα ελάχιστο ποσοστό της φυσιολογικής διάρκειας ζωής τους.
Δεν υπάρχει κανένα λογικό ή ακόμη και παράλογο επιχείρημα για να μην περιλαμβάνουμε τα ζώα μέσα στο δικαίωμα για ζωή και αυτονομία.
Η αρχή της προφύλαξης
Όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι πολύ δύσκολο να μετρήσουμε επακριβώς την συνείδηση και τον βαθμό συναισθηματικότητας κάθε ζώου – ή ακόμα και των ανθρώπων. Γνωρίζουμε όμως πως αυτό απαιτεί νευρικό σύστημα. Γνωρίζουμε επίσης πως τα ζώα έχουν νευρικό σύστημα.
Θεωρώ πως ο πιο ασφαλής τρόπος για να μην προκαλούμε κακό είναι να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να αποφεύγουμε όλα τα ζώα για οποιαδήποτε χρήση. Είναι μια πολύ καλή αρχή να υποθέτουμε πως όλα τα ζώα νιώθουν πόνο και ταλαιπωρία μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου. Σε αντίθετη περίπτωση, υπάρχει ένα τεράστιο ρίσκο πρόκλησης κακού λόγω έλλειψης στοιχείων.
Προληπτικά
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να απαντήσω προληπτικά σε ορισμένα συνηθισμένα αντεπιχειρήματα που συχνά προβάλουν οι άνθρωποι.
«Το κρέας είναι νόστιμο». Η γεύση δεν απαξιώνει το δικαίωμα στη ζωή. Αν ίσχυε κάτι τέτοιο, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι θέλει να τρώει ανθρώπους επειδή έχουν ωραία γεύση. Αυτό φυσικά είναι εξαιρετικά ανήθικο.
«Χρειαζόμαστε κρέας για να επιβιώσουμε». Όχι, δεν το χρειαζόμαστε. Οι άνθρωποι είναι παμφάγοι και μπορούν να επιβιώσουν με μια ποικιλία τροφών. Μάλιστα, έχει διαπιστωθεί επανειλημμένως ότι οι ισορροπημένες χορτοφαγικές διατροφές έχουν πολλά οφέλη για την υγεία μας.
«Τα ζώα εκτρέφονται για φαγητό, άρα μπορούμε να τα σκοτώνουμε». Ο εκχωρημένος από εμάς σκοπός δεν δικαιολογεί αυτομάτως τον φόνο. Αν κάποιος εξέτρεφε ένα ανθρώπινο βρέφος με σκοπό να του πάρει τα όργανα όταν μεγαλώσει, αυτό δεν θα αποτελούσε ηθική πράξη απλά και μόνο επειδή είχε εξαρχής εκχωρήσει αυτόν τον σκοπό στην πράξη του.
«Χρειάζομαι πρωτεΐνη». Το ίδιο και όλα τα υπόλοιπα πλάσματα της γης. Δεν τρώνε όλα τα ζώα κρέας. Βασικά, όλα τα ζώα περιέχουν πρωτεΐνες – αλλιώς δεν θα ζούσαν. Υπάρχει πληθώρα φυτών που περιέχουν αρκετή πρωτεΐνη, όπως όσπρια και ξηροί και, ούτως ή άλλως, δεν χρειαζόμαστε τόση πολλή όσο νομίζουμε.
«Πάντα τρώγαμε κρέας, οι πρόγονοί μας έτρωγαν κρέας». Πράγματι, αυτό ισχύει. Όμως αυτή είναι απλώς μια πραγματολογική δήλωση. Δεν λέει τίποτα για το αν αυτό δικαιολογείται ή όχι. Οι πρόγονοί μας μπορεί να έκαναν και πιθανότατα έκαναν απαίσια πράγματα – αυτό από μόνο του όμως δεν μας λέει τίποτα για το αν αυτά τα πράγματα ήταν ή όχι ηθικά.
«Αν γίνουμε βίγκαν οι αγελάδες/τα κοτόπουλα/τα γουρούνια θα εξαφανιστούν». Ειλικρινά, εξαιτίας των ανθρώπινων ενεργειών, ο ρυθμός εξαφάνισης ειδών σήμερα είναι σημαντικά αυξημένος. Δυσκολεύομαι να καταλάβω την αξία των 4 ή 5 εξημερωμένων ειδών συγκριτικά με τον τεράστιο αριθμό ειδών που εξαφανίζονται αυτή την στιγμή. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει λόγος να εκτρέφουμε και να σκοτώνουμε ζώα για να τα προστατέψουμε από την εξαφάνιση. Ο φόνος γενικά δεν είναι ο κατάλληλος τρόπος, όταν προσπαθείς να σώσεις ζώα. Επίσης, τα συγκεκριμένα είδη είναι μάλλον τα λιγότερο απειλούμενα με εξαφάνιση στον πλανήτη.
«Τι θα γίνουν όλα αυτά τα ζώα;». Αν σταματήσουμε να τα εκτρέφουμε, δεν θα έχουμε δισεκατομμύρια ζώα να περιφέρονται στον πλανήτη με ανάγκη φροντίδας. Τα ζώα αυτά υπάρχουν μόνο επειδή τα εκτρέφουμε εμείς για φαγητό και άλλες χρήσεις.
«Στην χώρα μου οι συνθήκες εκτροφής των ζώων είναι εξαιρετικές». Συνήθως όλα τα έθνη ισχυρίζονται πως η ζωική τους παραγωγή είναι η πλέον ηθική και αποτελεί γνωστή και δοκιμασμένη τεχνική μάρκετινγκ να προωθούνται τα “τοπικά προϊόντα” ως καλύτερα. Σε κάθε περίπτωση, το να κάνεις κάτι ελαφρώς λιγότερο φρικιαστικό δεν το μετατρέπει με μαγικό τρόπο σε ηθική πράξη.
«Παίρνεις φάρμακα που δοκιμάστηκαν σε ζώα, δεν είσαι τέλειος!». Η κλασική λογική πλάνη, που μας λέει πως αν δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι με αψεγάδιαστα τέλειο τρόπο, τότε δεν υπάρχει λόγος να το κάνουμε καθόλου. Προφανώς, είναι καλύτερα και αξίζει να κάνετε κάτι από το να μην κάνετε τίποτα.
Αναφορές
Bartal, I. B.-A., Decety, J., & Mason, P. (2011). Empathy and Pro-Social Behavior in Rats. Science, 334(6061), 1427 LP-1430. JOUR. Retrieved from http://science.sciencemag.org/content/334/6061/1427.abstract
Clay, Z., & de Waal, F. B. M. (2013). Development of socio-emotional competence in bonobos. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 110(45), 18121–6. http://doi.org/10.1073/pnas.1316449110
Congenital insensitivity to pain. (2016). Retrieved October 15, 2016, from https://ghr.nlm.nih.gov/condition/congenital-insensitivity-to-pain#sourcesforpage
Criado, A. (2010). Recognition and Alleviation of Pain in Laboratory Animals. Laboratory Animals (Vol. 44). http://doi.org/10.1258/la.2010.201003
Crook, R. J., Dickson, K., Hanlon, R. T., & Walters, E. T. (2014). Nociceptive sensitization reduces predation risk. Current Biology, 24(10), 1121–1125. http://doi.org/10.1016/j.cub.2014.03.043
Edgar, J. L., Paul, E. S., & Nicol, C. J. (2013). Protective mother hens: Cognitive influences on the avian maternal response. Animal Behaviour, 86(2), 223–229. http://doi.org/10.1016/j.anbehav.2013.05.004
Elwood, R. W. (2011). Pain and suffering in invertebrates? ILAR Journal, 52(2), 175–184. http://doi.org/10.1093/ilar.52.2.175
Erb, K.-H., Lauk, C., Kastner, T., Mayer, A., Theurl, M. C., & Haberl, H. (2016). Exploring the biophysical option space for feeding the world without deforestation. Nature Communications, 7, 11382. JOUR. Retrieved from http://dx.doi.org/10.1038/ncomms11382
Finn, J. K., Tregenza, T., & Norman, M. D. (2009). Defensive tool use in a coconut-carrying octopus. Current Biology, 19(23), 1069–1070. http://doi.org/10.1016/j.cub.2009.10.052
Hunt, G. R. (1996). Manufacture and use of hook-tools by New Caledonian crows. Nature. http://doi.org/10.1038/379249a0
Jones, J. D. G., & Dangl, L. (2006). The plant immune system. Nature, 444(November), 323–329. http://doi.org/10.1038/nature05286
Keltner, D., & Haidt, J. (1999). Social Functions of Emotions at Four Levels of Analysis. Cognition and Emotion, 13(5), 505–521. JOUR. http://doi.org/10.1080/026999399379168
Low, P., Panksepp, J., Reiss, D., Edelman, D., Van Swinderen, B., & Koch, C. (2012). The Cambridge Declaration on Consciousness. Francis Crick Memorial Conference on Consciousness in Human and Non-Human Animals, 1–2. http://doi.org/http://fcmconference.org/img/CambridgeDeclarationOnConsciousness.pdf
Marzluff, J. M., Walls, J., Cornell, H. N., Withey, J. C., & Craig, D. P. (2010). Lasting recognition of threatening people by wild American crows. Animal Behaviour, 79(3), 699–707. http://doi.org/10.1016/j.anbehav.2009.12.022
Paul, E. S., Harding, E. J., & Mendl, M. (2005). Measuring emotional processes in animals: The utility of a cognitive approach. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 29(3), 469–491. JOUR. http://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2005.01.002
Plotnik, J. M., de Waal, F. B. M., & Reiss, D. (2006). Self-recognition in an Asian elephant. Proceedings of the National Academy of Sciences , 103(45), 17053–17057. JOUR. http://doi.org/10.1073/pnas.0608062103
Prior, H., Schwarz, A., & Güntürkün, O. (2008). Mirror-Induced Behavior in the Magpie : Evidence of Self-Recognition . PLoS Biol, 6(8), e202. JOUR. Retrieved from http://dx.doi.org/10.1371%2Fjournal.pbio.0060202
Sneddon, L. U. (2004). Evolution of nociception in vertebrates: Comparative analysis of lower vertebrates. Brain Research Reviews, 46(2), 123–130. http://doi.org/10.1016/j.brainresrev.2004.07.007
Sneddon, L. U. (2004). Pain Perception in Fish: Indicators and Endpoints.
Sneddon, L. U. (2015). Pain in aquatic animals. Journal of Experimental Biology, 218(7), 967–976. http://doi.org/10.1242/jeb.088823
Steinfeld, H., Gerber, P., Wassenaar, T., Castel, V., & Mauricio Cees de Haan, R. (2006). Livestock’s Long Shadow. Food and Agriculture Organization of the United Nations.
Weber, C. L., & Matthews, H. S. (2008). Food-Miles and the Relative Climate Impacts of Food Choices in the United States. Environmental Science & Technology, 42(10), 3508–3513. http://doi.org/10.1021/es702969f
Σχόλια Facebook