Είναι φυσική η βίγκαν διατροφή, εφόσον απαιτείται συμπλήρωμα Β12;

Όλοι οι επίσημοι φορείς και ειδικοί της φυτικής διατροφής συμφωνούν πως η πρόσληψη βιταμίνης Β12 από χορτοφάγους και βίγκαν, είτε μέσω συμπληρωμάτων είτε από ενισχυμένα τρόφιμα, είναι αναγκαία και υποχρεωτική. Αν λοιπόν δεχόμαστε ότι πρέπει να πάρουμε αυτή την βιταμίνη από συμπληρώματα, πόσο «φυσική» είναι μια βίγκαν διατροφή;

Οι περισσότεροι μακρινοί πρόγονοι των ανθρώπων κυνηγούσαν και έτρωγαν ζώα. Μπορούμε να το γνωρίζουμε αυτό, καθώς σχετικές αρχαιολογικές και ανθρωπολογικές έρευνες βρίσκουν οστά ζώων δίπλα ή μέσα σε οικισμούς ανθρώπων, ταυτόχρονα με αμέτρητα ευρήματα από ακόντια, τόξα και άλλα εργαλεία κυνηγιού. Από την άλλη, συχνά ανακαλύπτουμε και πληθυσμούς προϊστορικών ανθρώπων που φαίνεται πως ήταν χορτοφάγοι ή σχεδόν χορτοφάγοι, κυρίως σε τροπικές περιοχές όπου τα βρώσιμα φυτά και φρούτα αφθονούσαν. Σε κάθε περίπτωση, η ποσότητα κρέατος στην διατροφή των πρώιμων ανθρώπων διαφέρει ανάλογα με την εποχή, τον τόπο και το κλίμα.

Η βιταμίνη Β12 απαιτείται σε πραγματικά μικροσκοπικές ποσότητες από το ανθρώπινο σώμα. Χρειαζόμαστε περίπου 2,5μg την ημέρα, δηλαδή λιγότερο από τρία εκατομμυριοστά του γραμμαρίου. Επιπλέον το σώμα αποθηκεύει Β12 σε ποσότητες που μπορεί να αρκούν ακόμη και για χρόνια. Γι’ αυτό, κάποιος με επάρκεια βιταμίνης Β12 που σταματάει ξαφνικά να την καταναλώνει μέσω της διατροφής του, μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα έλλειψης ακόμη και μετά από χρόνια.

Ένα από τα πολλά πράγματα που μας ξεχωρίζει από τους προϊστορικούς προγόνους μας είναι ότι ζούμε πολύ περισσότερα χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι μας δίνεται η ευκαιρία να εμφανίσουμε ανεπάρκεια βιταμίνης Β12, κάτι που πιθανότατα δεν θα ήταν πρόβλημα αν ζούσαμε μόνο 20-25 χρόνια. Οι προϊστορικοί άνθρωποι λάμβαναν βιταμίνη Β12 όχι μόνο από το κρέας, αλλά και από έντομα, μολυσμένα με χώμα και μικρόβια λαχανικά ή φρούτα, καθώς και επιμολυσμένο νερό από ποτάμια και λίμνες. Η διάρκεια της ζωής τους ήταν τέτοια που είτε δεν προλάβαιναν να εμφανίσουν ανεπάρκεια, είτε – το πιο πιθανό – την είχαν αλλά δεν το γνώριζαν, όπως και με αμέτρητα άλλα προβλήματα υγείας που σήμερα αντιμετωπίζουμε με απλό τρόπο.

Όταν κάνουμε την ερώτηση «Είναι φυσική η βίγκαν διατροφή;», υποκύπτουμε σε πολλά συλλογιστικά λάθη. Αρχικά, δεν υπάρχει καμία ομοφωνία στην επιστημονική κοινότητα σχετικά με το τι ακριβώς είναι «φυσικό». Κάθε είδος διατροφής, οποιουδήποτε ανθρώπου ζει στον πλανήτη σήμερα, είναι διαφορετική από την διατροφή των προϊστορικών ανθρώπων και ακόμη και εκείνοι δεν είχαν ένα κοινό είδος διατροφής αλλά παραλλαγές που σχετίζονταν με τον τόπο και την διαθεσιμότητα τροφής.

Τα «φυσικά» τρόφιμα σήμερα συνήθως ορίζονται από το γεγονός ότι δεν περιέχουν «τεχνητά» συστατικά, δηλαδή ουσίες φτιαγμένες από τον άνθρωπο. Αυτές οι ουσίες δεν έχουν καμία σχέση με το να είναι κάποιος βίγκαν. Σχεδόν κάθε άνθρωπος σήμερα καταναλώνει τροφές που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχουν τροποποιηθεί, ενισχυθεί ή βελτιωθεί. Τρώμε υβρίδια φυτών και ταΐζουμε τα ζώα κτηνοτροφίας τροφές που ποτέ δεν θα έτρωγαν στην φύση. Επιπλέον στα ζώα κτηνοτροφίας δίνονται συστηματικά συμπληρώματα διατροφής όπως βιταμίνες και μέταλλα, είτε απευθείας είτε μέσω των ζωοτροφών. Τα τελευταία διακόσια χρόνια η επιστήμη της διατροφής έχει λύσει προβλήματα που ταλαιπωρούσαν τους ανθρώπους για αιώνες.

Συχνά οι άνθρωποι εξιδανικεύουν τις πρωτόγονες φυλές, σαν να ήταν οι πρωτοπόροι της διατροφής και σαν να πρέπει να έχουμε ως στόχο να τρώμε όπως έτρωγαν αυτοί. Το πιο πιθανό είναι πως οι πρωτόγονοι άνθρωποι υπέφεραν από διατροφικές ελλείψεις, αρρώσταιναν και πέθαιναν από μολύνσεις και ιούς, ενώ το προσδόκιμο ζωής τους ήταν το ένα τρίτο – ή και λιγότερο – από το σημερινό. Ασφαλώς υπήρχαν πολλοί λόγοι γι’ αυτό, αλλά η διατροφή ήταν ανάμεσα στις κύριες αιτίες. Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής αγωνίζονταν σε καθημερινή βάση να βρουν φαγητό και συχνά υποσιτίζονταν. Δεν έπαιρναν συμπληρώματα επειδή δεν τα είχαν, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν θα ήταν προς όφελος τους να τα πάρουν, αν μπορούσαν.

Σχεδόν τίποτα δεν είναι «φυσικό» στον σημερινό ανθρώπινο πολιτισμό. Φοράμε παπούτσια, πετάμε με αεροπλάνα, διαθέτουμε φως την νύχτα και έχουμε φάρμακα που μας σώζουν από εκατοντάδες αρρώστιες οι οποίες, με φυσικό τρόπο, θα μας σκότωναν. Έχουμε βρει τον τρόπο να κάνουμε τις ζωές μας πιο εύκολες. Στην πραγματικότητα, ο σύγχρονος άνθρωπος κάνει ό,τι μπορεί για να ξεφύγει από την «φυσικότητα», καθώς η φύση είναι σκληρή και συχνά θανατηφόρα.

Στον τομέα της διατροφής, η «αφυσικότητα» των συμπληρωμάτων γίνεται θέμα προς συζήτηση μόνο όταν αναφερόμαστε στους vegans, ακριβώς επειδή υπάρχει ήδη η προκατάληψη εναντίον τους. Η συντριπτική πλειοψηφία των χρηστών συμπληρωμάτων, δεν είναι βίγκαν. Για παράδειγμα, όλες οι έγκυες γυναίκες σήμερα λαμβάνουν συμπληρώματα ασβεστίου και σιδήρου, όσο προσεκτικά κι αν τρώνε. Το 30% των ενηλίκων παρουσιάζουν ανεπάρκεια Β12 παρά το γεγονός ότι τρώνε κρέας και άλλα ζωικά τρόφιμα και άρα χρειάζονται συμπλήρωμα. Οι μισοί Έλληνες έχουν ανεπάρκεια βιταμίνης D και καταφεύγουν σε συμπλήρωμα, ενώ πολλοί άνθρωποι λαμβάνουν λιπαρά οξέα, μέταλλα, μουρουνέλαια και βιταμίνες από συμπληρώματα, επειδή δυσκολεύονται να το κάνουν μέσω της διατροφής τους ή απλά επειδή νομίζουν πως έτσι «ενισχύουν» τον οργανισμό τους.

Το αληθινό ερώτημα δεν είναι αν μια βίγκαν διατροφή είναι φυσική, αλλά αν είναι υγιεινή και ωφέλιμη για τον άνθρωπο. Και η απάντηση σε αυτό είναι πως ναι, μια βίγκαν διατροφή μπορεί να είναι πολύ υγιεινή. Πολλές μελέτες έχουν δείξει τα οφέλη που έχει στην ανθρώπινη υγεία η κατανάλωση φυτικών τροφίμων και η ταυτόχρονη αποχή από τα ζωικά, ενώ ολοένα και περισσότεροι γιατροί χρησιμοποιούν πλέον την υγιεινή βίγκαν διατροφή με πλήρη τρόφιμα (WFPBD) ως εργαλείο για την πρόληψη και θεραπεία ασθενειών.

Μια άλλη σημαντική παράμετρος είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν ότι ακόμη κι αν μισούν τα συμπληρώματα, τα καταναλώνουν έτσι κι αλλιώς, συστηματικά, μέσω των τροφίμων που τρώνε καθώς πολλά τρόφιμα είναι ενισχυμένα με τεχνητό τρόπο. Βρεφικές τροφές και δημητριακά ενισχύονται με μέταλλα και βιταμίνες, ιώδιο προστίθεται στο μαγειρικό αλάτι και σίγουρα θα δυσκολευτείτε να βρείτε μαργαρίνη χωρίς βιταμίνη D. Όσοι καταναλώνουν ζωικά προϊόντα, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι στα ζώα κτηνοτροφίας επίσης δίνονται συμπληρώματα βιταμινών και μετάλλων. Επομένως, όσοι θεωρούν ότι τρώνε την «συνηθισμένη διατροφή», απλώς δεν συνειδητοποιούν ότι καταναλώνουν πολλά είδη συμπληρωμάτων και τεχνητών ουσιών, χωρίς να το σκέφτονται.

Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι η βίγκαν διατροφή είναι η «ευκολότερη» και πιο βιώσιμη για το περιβάλλον, υπό την έννοια πως απαιτεί τους λιγότερους φυσικούς πόρους. Σε παγκόσμιο επίπεδο, σήμερα χρησιμοποιούμε το 70% του πόσιμου νερού και το 45% της γόνιμης γης για να παράγουμε ζωικά τρόφιμα όπως κρέας και γαλακτοκομικά. Έκταση ίση με 2 γήπεδα ποδοσφαίρου (περίπου 10 στρέμματα) ταΐζει για έναν χρόνο 1 άτομο της τυπικής παμφαγικής διατροφής ή 14 άτομα που ακολουθούν βίγκαν διατροφή.

Είμαστε σίγουρα ευγνώμονες στους προϊστορικούς προγόνους μας που κατάφεραν να επιβιώσουν σε καιρούς βίας και κακουχιών ώστε να υπάρχουμε εμείς σήμερα. Όμως ο τρόπος ζωής τους και οι ηθικές τους αξίες δεν έχουν τίποτα κοινό με τον σημερινό ανθρώπινο πολιτισμό. Η βίγκαν διατροφή είναι τόσο φυσική όσο φυσικός είναι στο σύνολό του ο τρόπος που ζούμε σήμερα. Εφόσον γνωρίζουμε ότι μας κάνει καλό, δεν υπάρχει κανένας λόγος να επικαλούμαστε τους Νεάντερταλ προκειμένου να συνεχίσουμε να βλάπτουμε τα ζώα, το περιβάλλον και τον ίδιο μας τον εαυτό.