Είναι βίγκαν τα ενυδρεία;

Τα ενυδρεία είναι συνυφασμένα στο μυαλό μας ως κάτι εξ’ ορισμού όμορφο. Τα χρώματα, η γαλήνια κίνηση του νερού, οι μπουρμπουλήθρες και τα διάφορα είδη μικρών και μεγάλων ψαριών που ζουν μέσα, πάντα εντυπωσιάζουν αυτούς που τα παρακολουθούν.

Τα τελευταία χρόνια μάλιστα κάνουν όλα και πιο συχνά την εμφάνισή τους και μεγάλα, επισκέψιμα ενυδρεία, που συνήθως ενσωματώνονται στο ενδιαίτημα της θάλασσας, όπου μπορεί κανείς να θαυμάσει από κοντά ακόμη και μεγάλα ψάρια, όπως καρχαρίες, σαλάχια, θαλάσσιους ελέφαντες και γιγάντιες μέδουσες. Τα δε “πάρκα”, όπως θέλουν να τα ονομάζουν, παρότι τεχνικά δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως ενυδρεία, επί της ουσίας είναι και αυτά τέτοια, εφόσον εκεί ζουν αιχμάλωτα διάφορα θαλάσσια πλάσματα – κυρίως δελφίνια και φάλαινες.

Τα πλάσματα που ζουν σε ενυδρεία δεν χρησιμοποιούνται ούτε για τροφή, ούτε για ένδυση, ούτε για κάποιο προϊόν που παράγει το σώμα τους, όπως για παράδειγμα το λίπος που σε παλιότερες εποχές παίρναμε από φάλαινες. Επιπλέον τα ταΐζουμε και έχουν κτηνιατρική φροντίδα. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι τα ενυδρεία είναι βίγκαν;

Μερικοί λένε πως ναι.

Ως συνήθως, όταν μιλάμε για μια δραστηριότητα που περιλαμβάνει ζώα, αυτό που παραβλέπεται (συνήθως σκοπίμως) είναι η τελευταία λέξη στο τετράπτυχο της μη-εκμετάλλευσης ζώων που πρεσβεύει η βίγκαν ηθική: Η διασκέδαση.

Oι βίγκαν απορρίπτουν την εκμετάλλευση ζώων για τροφή, ρούχα, εργασία ή διασκέδαση και αυτό το τελευταίο, ίσως επειδή κάποιοι θέλουν να το θεωρούν σχετικό ή υποκειμενικό, το βγάζουν στην άκρη ως δευτερεύουσας σημασίας. Όμως δεν είναι δευτερεύουσας σημασίας. Για την ακρίβεια, η εκμετάλλευση ζώων για ψυχαγωγικούς σκοπούς, πολλές φορές είναι χειρότερη ακόμα και από την θανάτωση, ακριβώς επειδή δεν περιέχει καν εκείνο το στοιχείο της (δήθεν) ανάγκης, αλλά γίνεται μόνο για λόγους διασκέδασης.

Ο πρώτος λόγος που τα ενυδρεία αποκλείεται να είναι βίγκαν, ξεκινάει ήδη από την χρονική στιγμή της αιχμαλωσίας. Πριν καν ο ενδιαφερόμενος “χομπίστας” ή ο επιχειρηματίας πάρει στα χέρια του τα ψάρια.

Τα ψάρια γλυκού νερού που προορίζονται για οικιακά ενυδρεία, προέρχονται κατά 90% από “καλλιέργειες” – δηλαδή τεράστιες δεξαμενές όπου οι εκτροφείς αναπαράγουν κατά εκατομμύρια διάφορα είδη ψαριών και τα πωλούν σε ζωολογικούς κήπους, pet shops, ενυδρεία και καταστήματα πώλησης δολωμάτων. Πριν καν ενηλικιωθούν, αυτά τα ψάρια καταδικάζονται σε μια βασανιστική ζωή μέσα σε νάυλον σακούλες, γυάλες, βυτία, βαρέλια ή ακόμη και μπρελόκ.

Τα ψάρια του ωκεανού στην συντριπτική τους πλειοψηφία συλλέγονται από ύφαλους στην Ινδονησία, τα Φίτζι και τις Φιλιππίνες. Για να μπορέσουν να πιαστούν ζωντανά, τα καθάρματα που ασκούν αυτό το “επάγγελμα” δηλητηριάζουν τους κοραλλιογενείς υφάλους με κυάνιο, το οποίο στην συνέχεια περνάει στα ψάρια μέσω της διατροφής τους. Η ασφυξία που προκαλείται στα ψάρια τα ζαλίζει ή τους προκαλεί σπασμούς, κι έτσι γίνεται εύκολο να πιαστούν με το χέρι ή με δίχτυ. Το δε τραγικό, είναι πως μόνο το 10% αυτών των ψαριών καταλήγει τελικά σε κάποιο κατάστημα πώλησης. Τα μισά από τα δηλητηριασμένα ψάρια πεθαίνουν επιτόπου, ενώ ένα 40% πεθαίνει λίγο αργότερα κατά την μεταφορά του.

Το κυάνιο σκοτώνει επίσης τους ίδιους τους κοραλλιογενείς υφάλους. Πολλοί βιολόγοι το κατατάσσουν ως μια από τις μεγαλύτερες απειλές στα νερά της νοτιοανατολικής Ασίας.

Κάποιοι εκτροφείς προχωρούν ακόμη παραπέρα, επιχειρώντας παράξενες διασταυρώσεις και δημιουργώντας αλλόκοτα υβρίδια ψαριών, που δεν θα μπορούσαν ποτέ να υπάρξουν στη φύση.

Άλλοι, εγχύουν διάφορες φωσφορίζουσες χρωστικές μέσα στα σώματα των ψαριών, για να τους δώσουν παράξενα εξωτικά χρώματα και να κάνουν το “προϊόν” τους πιο ελκυστικό.

Ακόμη όμως κι αν υποθέσουμε ότι μετά το σοκ της αιχμαλωσίας, την δηλητηρίαση, τον αποχωρισμό από την οικογένεια και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, το ταξίδι μέσα σε σακούλες ή βυτία και την υποβολή σε ηλίθιες επώδυνες διαδικασίες χρωματισμού, τα ψάρια θα καταλήξουν σε κάποιον που θα τα αγαπάει και θα τα φροντίζει, δυστυχώς και πάλι η όλη η υπόθεση είναι λάθος.

Για αρχή, αυτό που ονομάζουμε “αγάπη” και “φροντίδα” προς τα ψάρια, είναι κάτι που δεχόμαστε μόνο εμείς. Όπως συμβαίνει και με αυτούς που “αγαπούν” τις κότες τους ή τα πρόβατά τους, πρόκειται για ένα είδος ψεύτικης αγάπης που οι ίδιοι οι εκμεταλλευτές έχουν εφεύρει για να δικαιολογούν αυτό που κάνουν. Τα ψάρια δεν αισθάνονται καμία αγάπη ή φροντίδα. Αισθάνονται φυλακισμένα και σίγουρα θα ήθελαν να φύγουν από εκεί που βρίσκονται, ακόμη κι αν τα ταΐζουμε τις πιο γκουρμέ λιχουδιές.

Τα περισσότερα ψάρια όταν μπαίνουν σε κάποιο ενυδρείο αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, τόσο ψυχολογικά όσο και οργανικά. Ένα μεγάλο μέρος πεθαίνει ήδη από τις πρώτες μέρες τοποθέτησης. Τα ψάρια που προορίζονται για οικιακά ενυδρεία συνήθως φτάνουν στο pet shop σε απόλυτη λιμοκτονία. Οι “συλλέκτες” δεν ταΐζουν τα ψάρια μετά την αιχμαλωσία τους, επειδή δεν θέλουν να χέσουν μέσα στα κουτιά ή στις σακούλες όπου θα μεταφερθούν. Τα περιτώμματα περιέχουν αμμωνία και η αμμωνία θα στερούσε το λιγοστό διαθέσιμο οξυγόνο μέσα στην σακούλα ή την δεξαμενή που μεταφέρονται. Έτσι επιλέγουν να κάνουν την μεταφορά χωρίς να τα ταΐζουν. Όταν τα ψάρια φτάνουν στον προορισμό τους συχνά έχουν χάσει τελείως την όρεξή τους και πεθαίνουν από ασιτία.

Τα εξωτικά ψάρια, που είναι και τα πιο επιθυμητά σε ενυδρεία, είναι αναγκασμένα να ζουν σε εντελώς διαφορετικές, τεχνητές συνθήκες που συχνά είναι και βασανιστικές. Τα ελεύθερα ψάρια έχουν στη διάθεσή τους έναν ολόκληρο ωκεανό, όπου μπορούν να κυνηγήσουν, να εξερευνήσουν, να φτιάξουν φωλιές, να αναπαραχθούν ή να μεταναστεύσουν. Επίσης τα ελεύθερα ψάρια σπάνια πεθαίνουν από κάποια αρρώστεια ή από γηρατειά. Ένα άρρωστο ή γηραιό ψάρι είναι αδύναμο, κι έτσι θα φαγωθεί από ένα μεγαλύτερο πολύ πριν προλάβει να καταβληθεί από την αρρώστεια. Το τεράστιο μέγεθος του ωκεανού καθιστά επίσης σχεδόν αδύνατη μια επιδημία, που θα μεταδιδόταν σε όλα τα ψάρια.

Αντίθετα, σε συνθήκες αιχμαλωσίας τα ψάρια έχουν στη διάθεσή τους πανηλιθίες ανθρώπινες κατασκευές όπως μπαούλα, κλαδιά, ναυάγια, βραχάκια και φυλλωσιές, που βρίσκουν όμορφα οι άνθρωποι και όχι τα ψάρια. Αυτές οι κατασκευές είναι στατικές, μόνιμες, στείρες από ζωή και προφανώς βαρετές για τα ψάρια, που δεν μπορούν να πάνε πουθενά αλλού παρά μόνο εκεί. Σε ανθρώπινο επίπεδο, θα ήταν σαν να έμενες μόνιμα, 24 ώρες το 24ωρο, μέσα σε ένα συγκεκριμένο μικρό δωμάτιο. Πόσο νομίζεις ότι θα άντεχες;

Ένας άλλος λόγος που η ζωή σε ενυδρεία είναι βασανιστική, είναι η επικοινωνία μεταξύ των ψαριών. Παρότι εμείς οι άνθρωποι νομίζουμε ότι τα ψάρια είναι βουβά, έχει αποδειχθεί ότι τα ψάρια επικοινωνούν. Η κυριότερη μέθοδος επικοινωνίας είναι μέσω ήχων χαμηλής συχνότητας, τους οποίους για να ακούσουμε χρειαζόμαστε ειδικά επιστημονικά όργανα. Δυστυχώς όμως, τα μηχανήματα που τοποθετούνται μέσα στα ενυδρεία, για οξυγόνωση και φίλτρανση του νερού, παρεμβάλλονται και δημιουργούν παράσιτα στους ήχους επικοινωνίας των ψαριών. Αυτό, στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να κάνει την επικοινωνία μεταξύ των ψαριών αδύνατη και στην χειρότερη περίπτωση, να τα τρελαίνει.

Παράσιτα και ασθένειες μέσα σε ένα ενυδρείο μπορούν να εξαπλωθούν ταχύτατα σε όλα τα ψάρια, αφού πρόκειται για ένα κλειστό σύστημα χωρίς το επουλωτικό χέρι της φύσης. Τα ψάρια προσβάλλονται από πάμπολλες ασθένειες, μεταξύ των οποίων ιχθυική φυματίωση, σήψη πτερυγίων, διαταραχές ουροδόχου κύστεως, μολύνσεις από δονάκιο και ψευδομονάδες, σαπρολενία, λεμφοκύστη, υδρωπικία και τετραϋμένη.

Είναι περιττό να αναφέρω, ότι σε αντίθεση σε άλλα, μεγαλύτερα ζώα όπως π.χ. οι σκύλοι, όταν ένα ή περισσότερα ψάρια στα εκτροφεία ή σε ενυδρεία αρρωστήσει, κανείς δεν ενδιαφέρεται να το θεραπεύσει. Είναι τέτοια η περιφρόνηση για αυτά, που απλώς πετιούνται σε έναν κάδο σκουπιδιών, σε μια αποχέτευση ή ταΐζονται σε άλλα ψάρια.

Το προσδόκιμο ζωής των ψαριών σε ενυδρεία αλλάζει επίσης δραματικά σε σχέση με αυτό των ελεύθερων. Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα από τα πιο δημοφιλή ψάρια που βρίσκονται σε γυάλες ή ενυδρεία μέσα σε σπίτια, το χρυσόψαρο. Το χρυσόψαρο έχει ένα από τα μεγαλύτερα προσδόκιμα ζωής, αφού υπάρχουν καταγεγραμμένες περιπτώσεις χρυσόψαρων που έζησαν μέχρι και 15 χρόνια. Το γηραιότερο γνωστό χρυσόψαρο, έζησε 43 χρόνια. Αυτό βέβαια υπό την προϋπόθεση ότι έχει μια εξαιρετική φροντίδα. Όμως τα χρυσόψαρα στα σπίτια λόγω κακής φροντίδας και άσχημου τεχνητού περιβάλλοντος, συνήθως δεν ζουν παραπάνω από ένα ή δύο χρόνια, ενώ πολύ συχνά πεθαίνουν ακόμη και μετά από λίγους μήνες. Είναι επίσης γνωστό ότι τα χρυσόψαρα όπως και τα περισσότερα είδη ψαριών, είναι κοινωνικά όντα με πολύπλοκες συμπεριφορές και αισθήματα. Ψάρια που ζουν σε γυάλες ή ενυδρεία, συχνά υποφέρουν από κατάθλιψη, νευρωτική συμπεριφορά, άγχος, επιθετικότητα ή οκνηρία, κάτι που επίσης μειώνει την διάρκεια της ζωής τους.

Τα δελφίνια, αν και έχουν αναφερθεί περιπτώσεις που έζησαν πολλά χρόνια μέσα σε “πάρκα” και ενυδρεία, στην πραγματικότητα απλώς επιβιώνουν, δεν ζουν. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η διαδικασία της αιχμαλωσίας των δελφινιών είναι ιδιαίτερα τραυματική ακριβώς εξαιτίας της αυξημένης νοημοσύνης τους. To 53% των δελφινιών πεθαίνει μέσα σε τρεις μήνες από την αιχμαλωσία τους. Όσα επιβιώσουν, αναγκάζονται από τους ανθρώπους να κάνουν διάφορα καραγκιοζιλίκια με μοναδικό σκοπό το κέρδος του ιδιοκτήτη τους. Αυτά τα “κόλπα” βέβαια δεν τα κάνουν από μόνα τους. Τα κάνουν με την ίδια διάθεση που οι τίγρεις στα τσίρκο πηδάνε μέσα από πύρινα στεφάνια – και όλοι ξέρουμε πόση διάθεση έχουν να το κάνουν και γιατί το κάνουν.

Και στην τελική, τι ακριβώς μαθαίνουμε για τα ψάρια, κοιτώντας τα μέσα από τα τζάμια ενός ενυδρείου; Τί διδάσκουμε στα παιδιά, όταν επισκεπτόμαστε ένα θαλάσσιο “πάρκο” ή ένα μεγάλο ενυδρείο; Το μόνο που βλέπουν είναι φυλακισμένα πλάσματα, που βρίσκονται μακριά από το φυσικό τους περιβάλλον και συμπεριφέρονται εντελώς διαφορετικά από το φυσικό τους. Σίγουρα, η εικόνα ενός καρχαρία, μια φάλαινας ή ενός παράξενου χρωματιστού ψαριού μπορεί να είναι όμορφη, συναρπαστική, εξωτική. Όμως αυτό που βλέπουμε δεν έχει καμία εκπαιδευτική αξία – αντιθέτως διδάσκει στα παιδιά (και στους μεγάλους) ότι τα ζώα είναι αντικείμενα προς εκμετάλλευση και θέαμα.

Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να κρίνουμε την αξία της ζωής ενός είδους από το μέγεθος, την πολυπλοκότητα της συμπεριφοράς και κυρίως τους ήχους. Αντιλαμβανόμαστε πιο εύκολα ότι ένα γουρούνι μας μοιάζει, επειδή σωματικά είναι παρόμοιο με εμάς. Περπατάει, χαίρεται, φοβάται, τρώει και πίνει όπως εμείς, γεννάει μικρά και μπορεί να βγάζει ήχους χαράς ή πόνου.

Όπως συμβαίνει και με τα έντομα, τα ψάρια, ως ένα εντελώς διαφορετικό είδος από εμάς, είναι πολύ πιο δύσκολο να μας “πείσουν” ότι μοιάζουμε. Η διαφορετικότητά τους είναι και η κατάρα τους, αφού αυθαίρετα συμπεραίνουμε πως δεν σκέφτονται, δεν πονάνε, δεν έχουν συναισθήματα.

Όμως αυτό είναι πέρα για πέρα λάθος. Τα ψάρια δεν είναι μικρόβια, ούτε φυτά. Είναι πολύπλοκοι οργανισμοί, με ένα αναπτυγμένο νευρικό σύστημα και εξεζητημένες ικανότητες. Έχει αποδειχθεί ότι τα ψάρια είναι το ίδιο πολύπλοκα με τα θηλαστικά. Αναπτύσουν οικογενειακούς και κοινωνικούς δεσμούς, μπορούν να δείξουν στοργή, να πάρουν αποφάσεις ή να οργανώσουν τακτικές. Πολλά ψάρια έχουν μνήμη που μπορεί να συγκρατήσει λεπτομερείς αναμνήσεις για πολλά χρόνια. Μπορούν να θυμούνται περίπλοκες οδηγίες πλοήγησης μέσω συμβόλων. Κάποια είδη μπορούν να χρησιμοποιούν ακόμη και εργαλεία, πιάνοντας με το στόμα τους όστρακα και χτυπώντας τα σε πέτρες για να ανοίξουν ή χρησιμοποιώντας άμμο για να καθαρίσουν την πέτρα στην οποία θέλουν να γεννήσουν τα αυγά τους. Η Δρ. Σύλβια Ερλ, μία από τις κορυφαίες βιολόγους θαλάσσιας ζωής, δηλώνει: «Δεν θα μπορούσα να φάω ένα ροφό, για τους ίδιους λόγους που δεν έτρωγα κι ένα σκύλο. Τα ψάρια είναι έξυπνα, περίεργα, έχουν προσωπικότητες και πονούν όταν πληγώνονται». Υπάρχουν πάνω από 500 επιστημονικές έρευνες που καταγράφουν πως τα ψάρια είναι έξυπνα, χρησιμοποιούν εργαλεία, και ότι έχουν εντυπωσιακά καλή μνήμη και περίπλοκες κοινωνικές δομές. Μερικά ψάρια όταν θέλουν να προσελκύσουν το θηλυκό τού τραγουδάνε ενώ κάποια αρσενικά αναλαμβάνουν το ρόλο της μαμάς για τα μικρά, όταν το θηλυκό για κάποιο λόγο πάθει κάτι.

Από τα παραπάνω είναι πέρα για πέρα προφανές (χρειαζόταν και ανάλυση;) ότι κανένα ενυδρείο δεν είναι βίγκαν, όπως κανένα κλουβί και καμία φυλακή δεν είναι βίγκαν. Η αιχμαλωσία ζώων έρχεται σε καταφανή αντίθεση με τις αρχές του βιγκανισμού για σεβασμό προς την ζωή – ειδικά δε, όταν γίνεται με σκοπό το κέρδος.