Ακούσαμε κι εμείς τον Παναγιώτη, και απαντάμε

Παρακολούθησα με μεγάλο ενδιαφέρον τον μονόλογο του αρχηγού μιας σκυλοφιλικής οργάνωσης στο Facebook. Ένας μονόλογος που οπωσδήποτε έπρεπε να ληφθεί υπόψη, διότι περιέχει ορισμένες αλήθειες. Αλλά, το ότι περιέχει κάποιες αλήθειες προφανώς δεν σημαίνει τίποτα, εφόσον όλα τα υπόλοιπα είναι μάλλον αβάσιμα.

Αβάσιμα ή όχι, αξίζουν την προσοχή μας και κάποιες πιθανές απαντήσεις, ειδικά επειδή προέρχονται από μια οργάνωση που επιτελεί έμπρακτο έργο και όχι από κάποιον φλύαρο του καναπέ.

Χονδρικά, ο κύριος Παναγιώτης προτείνει να γίνουμε φίλοι με τους παμφάγους, να κάνουμε παρεούλα και να μιλάμε σε φιλικό και ήπιο τόνο μαζί τους. Προτείνει επίσης, όσοι τρώνε ζώα, να μην βλέπουν βίντεο από τα βάσανα που οι ίδιοι τους προκαλούν, επειδή κάτι τέτοιο «τους χαλάει την μέρα». Αναφέρεται επίσης σε ένα εμπόδιο που αντιμετωπίζουν αρκετοί με την μετάβαση προς τον βιγκανισμό, το οποίο είναι οι ακριβές τιμές των έτοιμων, επεξεργασμένων βίγκαν τροφίμων. Τέλος, βάζει στο τραπέζι μερικές ιδέες σε σχέση με την βίγκαν ακτιβιστική στρατηγική, όπως για παράδειγμα να επιτρέπουμε στα σφαγεία να εξολοθρεύουν τα ζώα μόνο με νόμιμο και πιστοποιημένο τρόπο και να κυνηγάμε μόνο όσους παρανομούν, ή να επισκεπτόμαστε σχολεία και να ενημερώνουμε τους μαθητές για τον βίγκαν τρόπο ζωής.

Ας ξεκινήσω από το ζήτημα της φιλικότητας. Οι βίγκαν είναι άνθρωποι και προσεγγίζουν άλλους ανθρώπους. Εφόσον δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ίδιοι, ούτε όλες οι περιστάσεις ίδιες, δεν εξελίσσονται και όλες οι συζητήσεις με τον ίδιο τρόπο. Συνήθως, σχεδόν πάντα θα έλεγα, μια κουβέντα ξεκινάει φιλικά και με καλή διάθεση. Οφείλω να πω ότι οι διαπληκτισμοί, οι υψηλοί τόνοι και τα βρισίδια αρχίζουν σχεδόν πάντα από την άλλη πλευρά, συνήθως επειδή αισθάνονται παμφάγοι και διαφημίζουν τους κυνόδοντές τους, αποκαλούν «επιλογή» την θανάτωση και κακοποίηση πλασμάτων ή αστειεύονται και κάνουν πλακίτσα με τα βάσανά τους – και έχω τουλάχιστον έναν τόμο αποδείξεις για αυτό που λέω. Δεν αρνούμαι ωστόσο, ότι ορισμένοι βίγκαν επιλέγουν επιθετικές και εριστικές μεθόδους προσέγγισης – που συνήθως δεν λειτουργούν.

Όμως πέρα από αυτό, αναρωτιέμαι αν και ο κύριος Παναγιώτης, ή οποιοδήποτε άλλο άτομο του λεγόμενου φιλοζωικού χώρου, κάνει το ίδιο. Δηλαδή, γίνεται φίλος με αυτούς που κακοποιούν σκύλους, τους εγκαταλείπουν σε κάδους, τους ρίχνουν φόλες; Τους πλησιάζει με φιλική διάθεση και τους εξηγεί με χαμόγελο πόσο λάθος είναι να κακοποιείς ένα συναισθανόμενο πλάσμα; Κινδυνεύω να εκτεθώ επειδή απλώς εικάζω, αλλά θα πω ότι ο κύριος Παναγιώτης μάλλον δεν είναι πολύ φιλικός με όλους αυτούς.

Ναι, εντάξει, ξέρω. «Δεν είναι το ίδιο», πάντα αυτό λένε. Για έναν περίεργο λόγο, οι περισσότεροι άνθρωποι βγαίνουν από τα ρούχα τους όταν κακοποιείται ένα αδέσποτο, αλλά τσουγκρίζουν τα ποτήρια τους και γελάνε όταν ένα γουρουνάκι ξεψυχά τρομοκρατημένο μέσα σε μια λίμνη αίματος. Θωρούν ότι δεν είναι το ίδιο. Λοιπόν, είναι ακριβώς το ίδιο.

Κάτι που ίσως αρκετοί δεν έχουν καταλάβει είναι ότι για έναν βίγκαν όλα τα ζώα έχουν την ίδια εγγενή αξία. Μάλιστα, η αξία αυτή δεν καθορίζεται από εμάς, αλλά από τα ίδια τα ζώα. Η αξία της ζωής μας είναι πολύτιμη για εμάς τους ίδιους, ακόμη και αν για όλους τους υπόλοιπους είναι εντελώς αδιάφορη. Οι βίγκαν δεν διαχωρίζουν τα ζώα σε κατηγορίες (π.χ. «συντροφιάς», «φαγητό», «ψυχαγωγία»). Επομένως η ζωή του σκύλου έχει την ίδια αξία με την ζωή του γουρουνιού, της κότας, της συναγρίδας, της σαύρας ή του ελέφαντα.

Στην φράση «είναι λάθος να σκοτώνουμε», οι βίγκαν βάζουν τελεία. Είναι λάθος να σκοτώνουμε, τελεία. Δεν υπάρχουν αστερίσκοι και εξαιρέσεις. Δεν λέμε «είναι λάθος να σκοτώνουμε, εκτός αν είναι νόστιμο, εκτός αν θέλω να πιω το γάλα του, εκτός αν θέλω να φορέσω το δέρμα του».

Για τον παραπάνω λόγο, η πράξη της κακοποίησης και της αφαίρεσης ζωής είναι άδικη και είναι κακή, ανεξάρτητα από το είδος του ζώου. Αυτός είναι ο λόγος που ορισμένοι ίσως αποκαλούν τους σκυλόφιλους «υποκριτές». Προσωπικά δεν συμφωνώ με αυτόν τον όρο, γιατί δεν πιστεύω ότι υποκρίνονται σκοπίμως και εθελούσια. Πρόκειται για μια καλλιεργημένη κοινωνική συμπεριφορά, μια «οδηγία» που μας δίνεται από όταν είμαστε ακόμη παιδιά, να αγαπάμε τα ζώα που δεν τρώγονται και να αδιαφορούμε για αυτά που πωλούνται στα ράφια των σούπερ μάρκετ.

Οι μαθημένες (λάθος) συμπεριφορές είναι μεν κατανοητές, αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρούνται αποδεκτές. Είναι βαθιά ενοχλητικό να σε προκαλούν και να σε κρίνουν για κάτι που έχεις μάθει να θεωρείς φυσιολογικό σε όλη σου τη ζωή. Ωστόσο πρέπει να γίνει. Πώς αλλιώς θα αλλάξει η λάθος συμπεριφορά;

Ό,τι συμβαίνει σήμερα με τους βίγκαν και με τα δικαιώματα των μη-ανθρώπινων ζώων, συνέβη στο παρελθόν με άλλες κοινωνικές ομάδες. Ο Μαντέλα και οι ομοϊδεάτες του είμαι βέβαιος ότι υπήρξαν προκλητικά ενοχλητικοί και ανεπιθύμητοι όταν αγωνίστηκαν για τα δικαιώματα των σκουρόχρωμων ανθρώπων. Ολόκληρη η «κανονική» κοινωνία θεωρούσε πως είναι απολύτως φυσιολογικό να υπάρχουν «κατώτεροι» άνθρωποι, σκλάβοι, ιδιοκτησία των λευκών. Γιατροί, κοινωνιολόγοι και άλλοι επιστήμονες της εποχής αναφέρονταν στους ανθρώπους της Αφρικής ως «λίγο πιο εξελιγμένους από τους πιθήκους», «ανθρωποειδή σε ημιάγρια κατάσταση» και κατέκριναν όσους μιλούσαν για ισότητα ως πλανεμένους, τρελούς, φανατισμένους. Υποθέτω πως δεν χρειάζεται να σκαλίσουμε την Ιστορία, ακόμη και σήμερα υπάρχουν γύρω μας φασιστοειδείς ομάδες με παρόμοιες απόψεις.

Τα ίδια πέρασαν και οι γυναίκες, την εποχή που αγωνίζονταν για να κερδίσουν το αυτονόητο δικαίωμα στην ισότητα με τους άντρες. Υπήρξαν σφοδρές αντιδράσεις, ακόμη και από ακαδημαϊκούς, άντρες του πνεύματος. Να θυμίσω την φράση του Εμ. Ροΐδη, «δύο επαγγέλματα αρμόζουν εις τας γυναίκας, εκείνα της νοικοκυράς και της εταίρας», ή το απίστευτο και πλέον διάσημο δημοσίευμα εφημερίδας του 1928, που ισχυριζόταν ότι οι γυναίκες δεν πρέπει να ψηφίζουν επειδή έχουν περίοδο και συνεπώς «τελούσιν εις πνευματικήν και συναισθηματικήν ανισορροπίαν». Ακόμη όμως και για τα μη-ανθρώπινα ζώα, σήμερα αποδεχόμαστε απαγορεύσεις και κανονισμούς που κάποτε θα θεωρούσαμε γελοίους, όπως για παράδειγμα την χρήση ζώων σε τσίρκο.

Οι βίγκαν ακτιβιστές γίνονται ανεπιθύμητοι γιατί προκαλούν και κατακρίνουν μαθημένες συμπεριφορές της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων. Όσο ενοχλητικό κι αν είναι αυτό για κάποιους, παραμένει απαραίτητο. Απαραίτητο διότι έχουν το δίκιο με το μέρος τους. Δεν είναι σπουδαίοι, ούτε ανώτεροι, ούτε καλύτεροι από τους υπόλοιπους. Πώς θα μπορούσαν άλλωστε να θεωρούνται ανώτεροι, όταν διατυμπανίζουν το ακριβώς αντίθετο, ότι δηλαδή όλοι είμαστε ίσοι – είτε άνθρωποι είτε άλλα είδη και κόπτονται όχι για την δική τους ευημερία και συμφέρον, αλλά για το συμφέρον ζώων που ούτε καν γνωρίζουν προσωπικά.

Η προβολή άσχημων βίντεο και εικόνων, κύριε Παναγιώτη, δεν είναι μια περιττή, εκνευριστική, γραφική επίκληση στο συναίσθημα. Το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα μας έδωσαν, μόλις τα τελευταία χρόνια, την δυνατότητα να μάθουμε από πρώτο χέρι πως παράγεται το φαγητό μας. Μας πρόσφεραν την ευκαιρία να κρυφοκοιτάξουμε μέσα στις κλειδαμπαρωμένες εγκαταστάσεις κτηνοτρόφων και βιομηχανιών και να δούμε τι συμβαίνει στα ζώα. Αυτές οι άσχημες εικόνες αποτέλεσαν και αποτελούν ακόμη μια από τις πρώτες, αν όχι την πρώτη, αιτίες για την μετάβαση ανθρώπων στον βίγκαν τρόπο ζωής. Όλοι διδαχθήκαμε στο σχολείο ότι οι αγελάδες βόσκουν στα πράσινα λιβάδια και κατεβάζουν γάλα χωρίς λόγο, για να το πίνουμε εμείς, αλλά πόσο καιρό θα μπορούσε να επιβιώσει αυτό το γελοίο παραμύθι; Ήταν θέμα χρόνου μέχρι το κατάλληλο οπτικοακουστικό υλικό να φτάσει στις οθόνες απλών ανθρώπων και να συνειδητοποιήσουν ότι για όλη τους τη ζωή συμμετείχαν χωρίς να τα καταλαβαίνουν στο πιο ειδεχθές έγκλημα της ανθρωπότητας, με περίπου 120 δισεκατομμύρια θύματα τον χρόνο.

Μην ξεχνάτε ότι μόνο το 10% των βίγκαν σήμερα είναι βίγκαν εκ γενετής. Οι περισσότεροι από εμάς γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε ως παμφάγοι. Κι εμείς πιστεύαμε τα ίδια ακριβώς πράγματα με εσάς, κι εμείς νιώθαμε θηρευτές και κυνηγοί, κι εμείς αναγνωρίζαμε την ζωοφαγία ως κανονικότητα, κι εμάς μας αποκάλεσαν κάποτε υποκριτές. Υπήρξαμε στην θέση σας. Απλώς, δεν ισχύει το αντίθετο.

Να σημειώσω επίσης ότι η αναφορά σε βίγκαν και χορτοφάγους μέσα στην ίδια πρόταση, είναι ατυχέστατη. Οι βίγκαν δεν έχουν καμία σχέση με τους χορτοφάγους, πέρα από το γεγονός ότι και οι δύο δεν τρώνε σάρκες. Κατά τ’ άλλα, ο βιγκανισμός είναι μια στάση ζωής, μακριά από κάθε είδους εκμετάλλευση και καταπίεση. Η χορτοφαγία είναι απλά μια διατροφική επιλογή. Στον βιγκανισμό, η διατροφή είναι το μέσον και όχι η επιδίωξη.

Αποκαλύπτεται όμως και μια μεγάλη αλήθεια στο βίντεο του κυρίου Παναγιώτη. Κάτι που έχει σχολιαστεί πολλές φορές και από την Συνύπαρξη. Πρόκειται για το ζήτημα της φθηνής και εύκολης πρόσβασης σε βίγκαν τρόφιμα, είδη ρουχισμού και άλλα αγαθά. Η WFPBD, δηλαδή η φυτική διατροφή με πλήρη, μη επεξεργασμένα τρόφιμα, είναι η πιο υγιεινή διατροφή του κόσμου, με επιστημονική τεκμηρίωση που πλέον γεμίζει ολόκληρη βιβλιοθήκη. Ωστόσο δεν είναι κατάλληλη για όλους τους ανθρώπους. Δεν θέλουν όλοι να τρώνε υγιεινά. Δεν θέλουν όλοι να μαγειρεύουν. Δεν θέλουν όλοι να ζουν με λαχανικά, φρούτα, όσπρια και καρπούς. Πολύς κόσμος ζει με τρόπο έντονο, αγχώδη, γρήγορο και θέλει να έχει πρόσβαση σε έτοιμο και φθηνό φαγητό.

Δυστυχώς στην χώρα μας έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μέχρι να φτάσουμε στο επίπεδο που βρίσκονται άλλες ευρωπαϊκές χώρες ή οι Η.Π.Α., όπου τα βίγκαν τρόφιμα διατίθενται κυριολεκτικά παντού και είναι όχι μόνο προσιτά, αλλά πιο φθηνά από τα αντίστοιχα συμβατικά. Η Συνύπαρξη έχει ήδη καταθέσει ηλεκτρονικά ψηφίσματα προς μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ της Ελλάδας, με χιλιάδες υπογραφές απλών ανθρώπων, ζητώντας τον εμπλουτισμό της ποικιλίας τους με πολλά και φθηνά βίγκαν προϊόντα. Έχουμε επίσης δημοσιεύσει tag-somone εικαστικό, όπου ο καθένας μπορεί να ζητήσει από μεμονωμένες επιχειρήσεις την υιοθέτηση μιας εμπορικής πολιτικής φιλικής προς τον βιγκανισμό.

Γίνονται προσπάθειες και υπάρχει κινητικότητα. Όμως, αυτό που έχει σημασία είναι πως όλα ξεκινούν από τις πεποιθήσεις μας. Όταν είμαι ενάντια στην εκμετάλλευση και δεν θέλω να σκοτώνονται ζώα για να τραφώ, βρίσκω λύσεις για τον εαυτό μου ακόμη και αν το εμπόριο δεν συμβαδίζει μαζί μου. Με άλλα λόγια, δεν θα φάω ένα ζώο ή κάτι που βγαίνει από ζώο, απλά και μόνο επειδή ο φούρνος της γειτονιάς μου αρνείται να φέρει τόφου.

Κανείς δεν υποβαθμίζει το έργο της συγκεκριμένης ή οποιασδήποτε άλλης γατοσκυλοφιλικής οργάνωσης. Είναι αυτονόητο πως η διάσωση ζωών είναι ιερή. Τυχαίνει να έχω κι εγώ αρκετούς γνωστούς σκυλόφιλους και ξέρω ότι και χρόνο αφιερώνουν, και χρήμα αφιερώνουν, και προσωπική εργασία, και πολύ στεναχώρια. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να βγάζουμε τον σκασμό και να μην σχολιάζουμε το αλλόκοτο γεγονός. Διότι αλλόκοτο είναι, αν δεν θέλετε να το λέμε υποκριτικό, να σώζεις μια ζωή και ταυτόχρονα να σκοτώνεις μια άλλη.

Ο κύριος Παναγιώτης είναι απλώς ένα παράδειγμα. Εκπροσωπεί έναν τεράστιο αριθμό ανθρώπων που ταυτίζονται μαζί του, έχουν τις ίδιες ή παρόμοιες απόψεις. Είναι δημοφιλείς – απίστευτα πιο δημοφιλείς από τους βίγκαν – επειδή κάνουν κάτι που δεν προκαλεί και δεν διαταράσσει τις συνήθειες των ακροατών. Είναι εύκολο να απευθυνθείς στην κοινωνία και να αποκτήσεις υποστηρικτικό κοινό όταν μιλάς για σκύλους και γάτες. Είναι ζώα που ζουν ανάμεσα μας, στις πόλεις μας, τα αγαπάμε, δενόμαστε συναισθηματικά μαζί τους, τα βλέπουμε να υποφέρουν, θέλουμε να τα βοηθήσουμε και, το πιο σημαντικό, δεν τα τρώμε. Αν αποτελούσαν τροφή, τότε (α) δεν θα υπήρχαν αδέσποτα και (β) κανείς δεν θα ενδιαφερόταν αν κακοποιούνται, διαμελίζονται, ή θανατώνονται, ούτε θα υπήρχαν τέτοιου είδους οργανώσεις. Ας μην ξεχνάμε ότι σε χώρες όπως η Κορέα, οι σκύλοι αποτελούν κτηνοτροφικό είδος.