G. Francione: Τι γίνεται με τα φυτά; Ένα συνηθισμένο ερώτημα προς τους βίγκαν

Πονούν τα φυτά; Έχουν συναισθήματα; Μπορεί η καταστροφή τους να θεωρηθεί, κατά κάποιον τρόπο, ως κακοποίηση και πράξη βίας εναντίον τους; Μήπως, όπως και τα ζώα, είναι όντα με αισθήματα και ενδιαφέρον για την ζωή τους και άρα η κατανάλωσή τους αποτελεί πράξη ανήθικη;

Πρόκειται για κάτι που ακούγεται πολύ συχνά ως επιχείρημα εναντίον του βιγκανισμού και πολλοί θεωρούν ότι υποστηρίζεται και επιστημονικά, από πειράματα και μελέτες που κατά καιρούς έχουν γίνει, τα οποία παρουσιάζουν την αντίδραση των φυτών σε συγκεκριμένα ερεθίσματα.

Τι γίνεται, λοιπόν, με τα φυτά; Ο Αμερικανός νομικός επιστήμονας και διακεκριμένος καθηγητής Δικαίου, Gary Francione, απαντά σε αυτό το ερώτημα σε άρθρο του στην προσωπική του ιστοσελίδα.

Μετάφραση από το κείμενο του G.Francione, A Frequently Asked Question: What About Plants?

Ένα από τα πιο συχνά ερωτήματα προς τους βίγκαν είναι: «Τι γίνεται με τα φυτά;»

Πράγματι, δεν γνωρίζω κανέναν βίγκαν που δεν του έχει τεθεί αυτό το ερώτημα, τουλάχιστον μία φορά και οι περισσότεροι από εμάς το έχουμε ακούσει πολλές φορές.

Φυσικά, κανείς από όσους το ρωτούν αυτό, πιστεύει πραγματικά ότι δεν μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ, ας πούμε, μιας κότας και ενός μαρουλιού. Θέλω να πω, αν κατά τη διάρκεια ενός δείπνου, κόψετε ένα κεφάλι μαρουλιού μπροστά στους καλεσμένους σας, θα έχουν μια διαφορετική αντίδραση από ό, τι αν τεμαχίσετε ένα ζωντανό κοτόπουλο.

Εάν, περπατώντας στον κήπο σας, πατήσω επίτηδες ένα λουλούδι, πολύ σωστά θα εκνευριστείτε μαζί μου, αλλά αν κλοτσήσω τον σκύλο σας, αυτό θα σας αναστατώσει με ένα διαφορετικό τρόπο. Κανείς δεν θεωρεί αυτές τις πράξεις ως ισοδύναμες. Ο καθένας αναγνωρίζει ότι υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ του φυτού και του σκύλου, κάτι που κάνει την κλοτσιά στον σκύλο μία πράξη με μεγαλύτερο ηθικό βάρος από το πάτημα ενός λουλουδιού.

Η διαφορά μεταξύ των ζώων και των φυτών έχει να κάνει με την «ευαισθησία». Θέλω να πω, τα μη ανθρώπινα όντα – ή τουλάχιστον αυτά που συνήθως εκμεταλλεύονται οι άνθρωποι – διαθέτουν σαφώς ενσυνείδητη αίσθηση αντίληψης. Είναι αισθανόμενα όντα και έχουν μυαλό. Έχουν προτιμήσεις, θέληση, επιθυμίες. Αυτό δεν σημαίνει ότι το μυαλό των ζώων είναι σαν το μυαλό του ανθρώπου. Για παράδειγμα, το μυαλό των ανθρώπων, οι οποίοι χρησιμοποιούν συμβολική γλώσσα για να περιηγηθούν στον κόσμο, μπορεί να είναι πολύ διαφορετικό από το μυαλό των νυχτερίδων, οι οποίες χρησιμοποιούν τα δικά τους ηχητικά σήματα. Είναι δύσκολο να το αντιληφθούμε. Αλλά δεν έχει καμιά σημασία. Τόσο ο άνθρωπος όσο και η νυχτερίδα είναι αισθανόμενα όντα. Και τα δύο όντα έχουν συμφέροντα. Και οι δύο έχουν τις προτιμήσεις, τις επιθυμίες, ή τα «θέλω» τους. Μπορεί ο άνθρωπος και η νυχτερίδα να σκέφτονται διαφορετικά σχετικά με αυτά τα συμφέροντα, αλλά δεν μπορεί να υπάρχει σοβαρή αμφιβολία ότι και οι δύο έχουν συμφέροντα, ιδίως όσον αφορά την αποφυγή του πόνου και της ταλαιπωρίας και ενδιαφέρον για την συνέχιση της ύπαρξής τους.

Τα φυτά είναι ποιοτικά διαφορετικά από τους ανθρώπους και τα αισθανόμενα μη ανθρώπινα όντα κατά το ότι, τα φυτά είναι μεν ζωντανά, αλλά σίγουρα δεν είναι αισθανόμενα. Τα φυτά δεν έχουν «συμφέροντα». Δεν υπάρχει κάτι που επιθυμεί ένα φυτό, ή θέλει, ή προτιμά, επειδή δεν υπάρχει μυαλό εκεί μέσα για να συμμετέχει σε αυτές τις γνωστικές δραστηριότητες. Όταν λέμε ότι ένα φυτό «έχει ανάγκες» ή «θέλει» νερό, δεν κάνουμε μια δήλωση σχετικά με την ψυχική κατάσταση των φυτών, περισσότερο από ό,τι όταν λέμε ότι ένας κινητήρας αυτοκινήτου «έχει ανάγκη» ή «θέλει» βενζίνη. Μπορεί να έχω συμφέρον στο να μπει βενζίνη στο αυτοκίνητό μου. Αλλά δεν είναι προς το συμφέρον του αυτοκινήτου. Το αυτοκίνητό μου δεν έχει κανένα συμφέρον.

Ένα φυτό μπορεί να ανταποκριθεί στο ηλιακό φως και σε άλλα ερεθίσματα αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το φυτό είναι αισθανόμενο. Αν διοχετεύσετε ηλεκτρικό ρεύμα μέσα από ένα καλώδιο που συνδέεται με ένα κουδούνι, αυτό θα χτυπήσει. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι το κουδούνι είναι αισθανόμενο. Τα φυτά δεν έχουν νευρικό σύστημα, νευρικούς υποδοχείς, ή οποιοδήποτε από τα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την ευαισθησία. Και αυτό έχει επιστημονική βάση: Γιατί να εξελιχθεί στα φυτά η ικανότητα να αισθάνονται, όταν δεν μπορούν να κάνουν τίποτα ως αντίδραση σε μια πράξη που τα βλάπτει; Αν αγγίξετε με μια φλόγα ένα φυτό, δεν μπορεί να την αποφύγει. Μένει εκεί που είναι και καίγεται.

Αν αγγίξετε μια φλόγα σε ένα σκύλο, ο σκύλος κάνει ακριβώς ό,τι θα κάνατε κι εσείς – ξεσπάει σε κραυγές πόνου και προσπαθεί να ξεφύγει από τη φλόγα. Η ευαισθησία είναι ένα χαρακτηριστικό που έχει εξελιχθεί σε ορισμένα όντα, ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν δραπετεύοντας από επιβλαβή ερεθίσματα. Η ευαισθησία δεν θα είχε κανένα νόημα για ένα φυτό. Τα φυτά δεν μπορούν να «δραπετεύουν».

Δεν υπονοώ ότι δεν μπορούμε να έχουμε ηθικές δεσμεύσεις όσον αφορά τα φυτά, αλλά λέω ότι δεν μπορούμε να έχουμε ηθική υποχρέωση που οφείλουμε προς αυτά. Δηλαδή, μπορεί να έχουμε την ηθική υποχρέωση να μην κόψουμε ένα δέντρο, αλλά αυτό δεν είναι μια υποχρέωση που την οφείλουμε προς το δέντρο. Το δέντρο δεν είναι το είδος του φορέα στον οποίο μπορούμε να έχουμε ηθική υποχρέωση. Έχουμε μια υποχρέωση προς όλα τα αισθανόμενα πλάσματα που ζουν στο δέντρο ή που εξαρτώνται από αυτό για την επιβίωσή τους. Μπορεί να έχουμε ηθική υποχρέωση προς τους άλλους ανθρώπους και τα μη ανθρώπινα ζώα που κατοικούν τον πλανήτη να μην καταστρέφουμε αναίτια τα δέντρα. Αλλά δεν μπορούμε να έχουμε καμία ηθική υποχρέωση προς το δέντρο. Μπορούμε να έχουμε ηθική υποχρέωση μόνο προς αισθανόμενα όντα και το δέντρο δεν είναι τέτοιο και δεν έχει κανένα «συμφέρον». Δεν υπάρχει τίποτα που να προτιμά το δέντρο, να θέλει, ή να επιθυμεί. Το δέντρο δεν είναι το είδος του φορέα που ενδιαφέρεται για το τι κάνουμε με αυτό. Το δέντρο είναι ένα «αντικείμενο». Ο σκίουρος και τα πουλιά που ζουν στο δέντρο σίγουρα έχουν συμφέρον να μην κοπεί το δέντρο, αλλά το δέντρο δεν έχει. Μπορεί να είναι ηθικά λάθος να το κόψουμε αναίτια αλλά αυτό είναι ποιοτικά διαφορετικό από το να τουφεκίσουμε ένα ελάφι.

Το να μιλάμε για τα «δικαιώματα» των δέντρων, όπως κάνουν κάποιοι, δίνει λαβή για την εξομοίωση των δέντρων και των μη ανθρώπινων ζώων και αυτό μόνο σε βάρος των ζώων θα λειτουργήσει. Πράγματι, είναι σύνηθες να ακούμε τους οικολόγους να μας μιλούν για υπευθυνότητα στη διαχείριση των φυσικών μας πόρων, συμπεριλαμβάνοντας και τα μη ανθρώπινα ζώα στους φυσικούς πόρους προς διαχείριση. Αυτό είναι ένα πρόβλημα για όσους από εμάς δεν βλέπουμε τα μη ανθρώπινα ζώα ως «πόρους» προς δική μας χρήση.

Τα δέντρα και τα άλλα φυτά είναι πόροι που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε. Έχουμε υποχρέωση να χρησιμοποιήσουμε αυτούς τους πόρους με σύνεση, αλλά αυτή είναι μια υποχρέωση που την οφείλουμε μόνο προς τα άλλα πρόσωπα, ανθρώπινα ή μη ανθρώπινα.

Τέλος, μια παραλλαγή του ερωτήματος για τα φυτά είναι το εξής ερώτημα: «Τι γίνεται με τα έντομα, είναι και αυτά αισθανόμενα;»

Από όσο γνωρίζω, κανείς δεν ξέρει με απόλυτη σιγουριά. Ασφαλώς, δίνω στα έντομα το πλεονέκτημα της αμφιβολίας. Δεν σκοτώνω ποτέ τα έντομα στο σπίτι μου και προσπαθώ να μην τα πατάω όταν περπατώ. Στην περίπτωση των εντόμων, η διαχωριστική γραμμή μπορεί να είναι δύσκολο να χαραχτεί, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να χαράξουμε σαφώς μια γραμμή στις περισσότερες περιπτώσεις.

Μόνο στις ΗΠΑ σκοτώνουμε και τρώμε τουλάχιστον δέκα δισεκατομμύρια χερσαία ζώα κάθε χρόνο. Αυτό το νούμερο δεν περιλαμβάνει τα θαλάσσια ζώα που σκοτώνουμε για να τα φάμε. Ίσως υπάρχει ένα ερώτημα για το αν οι αχιβάδες ή τα μύδια είναι αισθανόμενα όντα, αλλά δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι όλες αυτές οι αγελάδες, οι χοίροι, τα κοτόπουλα, οι γαλοπούλες, τα ψάρια, κλπ. είναι αισθανόμενα όντα. Τα μη ανθρώπινα πλάσματα από τα οποίο παίρνουμε το γάλα και τα αυγά είναι αναμφίβολα αισθανόμενα όντα.

Το γεγονός ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με σιγουριά αν είναι τα έντομα αισθανόμενα όντα, δεν σημαίνει ότι έχουμε την παραμικρή αμφιβολία γι’αυτά τα άλλα, μη ανθρώπινα ζώα. Δεν έχουμε. Και είναι ασφαλώς παράλογο το να λέμε, ότι αυτή η αμφιβολία για τα έντομα μας εμποδίζει να αξιολογήσουμε την ηθικότητα της κατανάλωσης σάρκας ή της χρήσης των προϊόντων από μη ανθρώπινα όντα που γνωρίζουμε χωρίς αμφιβολία ότι είναι αισθανόμενα, ή την ηθικότητα της εκτροφής μη ανθρώπινων όντων με σκοπό την χρήση τους ως «πόρων».

Μετάφραση: Elsa Randou