Από τον εκφυλισμό στην αναγέννηση: Επιδιορθώνοντας την υγεία της Γης

Σε όλο τον κόσμο, οι νεκρές ζώνες στους ωκεανούς αυξάνονται με ανησυχητικούς ρυθμούς, μετατρέποντας απέραντες θαλάσσιες περιοχές σε ακατοίκητα, στερημένα από ζωή μέρη. Ο κυριότερος λόγος για αυτό είναι η κτηνοτροφία και ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρά με ένα διαφορετικό, αλλά συνδεδεμένο πρόβλημα: Την υποβάθμιση του εδάφους και του χώματος.

Η ενασχόληση των ΜΜΕ με το πρόβλημα των νεκρών ζωνών υπήρξε ύποπτα διστακτική. Ακόμα και όταν το κάνουν, όμως, εξακολουθούν να αναφέρονται στο πρόβλημα, αλλά όχι στην αιτία. Δεν εξηγούν, δηλαδή, για ποιον λόγο αυτές οι θαλάσσιες περιοχής στερούνται οξυγόνου και ζωής.

Ο ένοχος είναι οι άφθονες ποσότητες χημικών λιπασμάτων και ζωικής κοπριάς, που συλλέγονται σε απορροές και οδηγούνται μέσα σε ποτάμια και, τελικά, στους ωκεανούς.

Η επίδραση των χημικών λιπασμάτων στις ροές υδάτων

Φέτος, οι επιστήμονες προβλέπουν ότι στον κόλπο του Μεξικού πρόκειται να δημιουργηθεί μια από τις μεγαλύτερες νεκρές ζώνες όλων των εποχών: 8 χιλιάδες μίλια ωκεανού, μια περιοχή ίση με την πολιτεία της Μασαχουσέτης, θα είναι υποξική ή θα στερείται αρκετού οξυγόνου ώστε να συντηρήσει θαλάσσια ζωή. Κάθε φορά που ένα ποτάμι ή ρέμα διασχίζει μια γεωργική έκταση και στη συνέχεια αδειάζει στον ωκεανό, η απορροή κουβαλάει μαζί της άζωτο και φώσφορο, που προκαλούν τεράστια άνθιση φυκιών. Τα φύκη αυτά στη συνέχεια «πνίγουν» των ωκεανό. Τελικά, η θαλάσσια ζωή απομένει χωρίς οξυγόνο και δεν μπορεί πλέον να επιβιώσει στις συγκεκριμένες περιοχές.

Αυτή η αρνητική επίδραση των χημικών λιπασμάτων και της ζωικής κοπριάς βρίσκει συχνά υποστήριξη υπό την λογική ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα: Ότι, δηλαδή, είναι αδύνατον να ταΐσουμε τον κόσμο χωρίς χημικά λιπάσματα και ζωική πρωτεΐνη. Στην πραγματικότητα, όμως, κανένα από τα δύο δεν είναι απαραίτητο, ούτε και αποτελεί μακροπρόθεσμα μια βιώσιμη λύση.

Μια προβληματική λύση για την διατροφή του πλανήτη

Τα χημικά λιπάσματα χρησιμοποιούνται επειδή στα υποβαθμισμένα («κουρασμένα») εδάφη δεν υπάρχουν αρκετά θρεπτικά στοιχεία με φυσικό τρόπο. Η υποβάθμιση του εδάφους είναι μια διαδικασία που ξεκινάει όταν αποψιλώνονται δάση με σκοπό να γίνουν καλλιέργειες ή τόποι βόσκησης. Τελικά, τα εδάφη αυτά απομυζώνται τόσο πολύ, που οι δυνατότητές τους για υποστήριξη των καλλιεργούμενων φυτών μειώνονται ή εκμηδενίζονται. Όταν αφαιρεθεί ο αρχικός πληθυσμός δέντρων (που συχνά είναι αρχαία δάση), ο αργός θάνατος μέσω της ερημοποίησης είναι απλά θέμα χρόνου. Κάθε χρόνο φυτεύονται και συλλέγονται ατελείωτες γενιές μιας ενιαίας και μοναδικής καλλιέργειας (μονοκαλλιέργειες), γεγονός που έχει ως μοιραίο αποτέλεσμα την πλήρη υποβάθμιση του εδάφους. Καθώς τα εδάφη αυτά γίνονται πλέον άγονα, οι αγρότες στρέφονται στην χρήση χημικών λιπασμάτων για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις ανάγκες και τις προσδοκίες της παραγωγής τους.

Όταν τα χημικά λιπάσματα εφαρμόζονται στην καλλιέργεια, μεγάλο μέρος τους φεύγει εκτός του χωραφιού ή διεισδύει στο χώμα. Το γεγονός αυτό όχι μόνο αλλάζει το pH του εδάφους, αλλά επιπλέον δεν φτάνει σε όλες τις ρίζες των φυτών. Ένα μικρό μέρος του λιπάσματος φτάνει στις ρίζες, όπου τα φυτά απορροφούν άζωτο, φώσφορο και κάλιο. Το πρόβλημα είναι πως αφού υιοθετηθεί η χημική λίπανση, ο καλλιεργητής πρακτικά εξαρτάται από αυτά, καθώς είναι ο μόνος τρόπος να συνεχίσει να έχει αποδοτικές καλλιέργειες κι έτσι συνεχίζει να αγοράζει χημικά λιπάσματα ξανά και ξανά.

Αυτή η εξάρτηση περιγράφεται εξαιρετικά στο βιβλίο One Shot, Trees for the Future του John Leary.

«Κάποτε οι αγρότες βεβαιώνονταν πως ό,τι έπαιρναν από το έδαφος, το επέστρεφαν ξανά πίσω με τη μορφή της βιομάζας (οργανικά υλικά). Αυτό δημιουργούσε έναν κλειστό βρόγχο, όπου ο φώσφορος μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μέχρι και 46 φορές σαν φαγητό, καύσιμο, λίπασμα και ξανά φαγητό. Από την άλλη πλευρά, όταν ο φώσφορος χρησιμοποιείται με την μορφή DAP (Φωσφορικό διαμμώνιο) σε στερημένο από θρεπτικά συστατικά έδαφος, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο μία φορά. Η υπερβολική χρήση του DAP καταλήγει τελικά σε ρέματα και ποταμούς, προκαλώντας άνθιση άλγης που μολύνει τα νερά και σκοτώνει τα ψάρια και άλλα ζώα».

Αυτές οι μη βιώσιμες πρακτικές είναι ο λόγος που μια περιοχή 8.000 μιλίων στον κόλπο του Μεξικού μετά βίας μπορεί να υποστηρίξει οποιαδήποτε μορφή ζωής. Οι τρέχουσες καλλιεργητικές πρακτικές είναι σπάταλες, ακριβές και καταστρέφουν την βιοποικιλότητα σε γη και θάλασσα. Πρέπει, λοιπόν, να μεταβούμε από αυτές τις εκφυλιστικές πρακτικές σε άλλες, αναγεννητικές.

Το υγιές χώμα δεν χρειάζεται λιπάσματα

Το υγιές χώμα είναι η βάση κάθε καλλιεργητικού συστήματος και ζωτικής σημασίας για να έχουμε σοδειές με τα μεταλλικά στοιχεία και την υγρασία που χρειάζονται, όταν τα χρειάζονται.Η ενίσχυση του αέρα, του νερού και της οργανικής ύλης στο χώμα και η προστασία των ωφέλιμων μικροοργανισμών που ζουν σε αυτό, έχει ως αποτέλεσμα βιώσιμες, υψηλότερης απόδοσης και ανώτερης ποιότητας σοδειές – είτε πρόκειται για λαχανικά, είτε για φρούτα είτε για ξυλεία.

Η λύση είναι σαφής, οικονομικά αποδοτική και βιώσιμη: Δέντρα.

Αντί για την εκκαθάριση των δασών, την εντατικοποίηση της παραγωγής μονοκαλλιέργειας και τελικά την υποβάθμιση της γης, η γεωργία επικεντρώνεται στη δύναμη των δένδρων (αγροδασοπονία), προσπαθεί να προστατεύσει το έδαφος, να διαφοροποιήσει τις καλλιέργειες και να βελτιστοποιήσει βιώσιμα τη γη.

Ενώ τα χημικά λιπάσματα περιέχουν μόνο μερικά μακροθρεπτικά στοιχεία, όπως άζωτο, φώσφορο και κάλιο, τα δέντρα αντλούν μια ποικιλία μακροθρεπτικών και μικροθρεπτικών στοιχείων βαθιά μέσα από το έδαφος και τα ανακυκλώνουν στην επιφάνεια του εδάφους, μέσω των φύλλων τους. Τα φύλλα αυτά περιέχουν θρεπτικά στοιχεία που είναι απαραίτητα για την ανθρώπινη υγεία, που απελευθερώνονται αργά μέσα στο χώμα, όπως σίδηρο, μαγγάνιο, ψευδάργυρο και βόριο. «Ενσωματώνοντας τα φύλλα στο χώμα, οι αγρότες αποκαθιστούν το έδαφος, με ορυκτά που βοηθούν τα φυτά να αναπτυχθούν και εξασφαλίζουν υγιεινή, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά τροφή» (Leary, σ.54).

Τα είδη που ευδοκιμούν στα δάση εξελίχθηκαν έτσι ώστε να αναπτύσσονται κάτω από την σκιά και την υγρασία άλλων δέντρων. Όταν μια περιοχή έχει πλήρως αποψιλωθεί, οι νέοι σπόροι και τα νεαρά φυτά πρέπει να μπορούν να ανταπεξέλθουν σε 12 ώρες συνεχούς, καυτής ηλιοφάνειας κάθε μέρα. Σήμερα έχουμε μάθει πώς να χρησιμοποιούμε ταχέως αναπτυσσόμενα πρωτοποριακά δέντρα, που διορθώνουν το άζωτο και αναζωογονούν ιδιαίτερα υποβαθμισμένα εδάφη. Ρίχνουν μεγάλες ποσότητες φύλλων κάτω, τα οποία συνθέτουν το ανώτερο έδαφος, ενώ τα μικρότερα φυλλάρια τους αποσυντίθενται γρήγορα.

Όμως η αληθινή μαγεία συμβαίνει στις ρίζες

Όχι μόνο οι ρίζες των δέντρων βυθίζονται στο έδαφος, όπου αναζητούν υγρασία και θρεπτικά συστατικά, αλλά πολλά δέντρα της οικογένειας Leguminosae έχουν μια συμβιωτική σχέση με βακτήρια στις ρίζες τους.

Η διαδικασία της αναγέννησης συμβαίνει σε μικροσκοπικό επίπεδο στις ρίζες των δέντρων. Οι τριχοειδείς ρίζες παγιδεύουν συγκεκριμένους τύπους βακτηρίων τα οποία στη συνέχεια εισέρχονται στα ριζικά κύτταρα. Με την πάροδο του χρόνου η ρίζα αναπτύσσει ένα οζίδιο που περιέχει μια ποσότητα αζώτου που μπορεί να τροφοδοτήσει το δέντρο ή να το απελευθερώσει στο έδαφος, κάνοντάς το διαθέσιμο σε άλλα φυτά στο μέλλον.

Ο μακρύς δρόμος μπροστά

Είναι σαφές ότι τα οικοσυστήματα πεθαίνουν σε ξηρά και θάλασσα και ο λόγος είναι εξίσου σαφής: Οι εισροές και τα υποπροϊόντα των σπάταλων συστημάτων διατροφής είναι η αιτία. Αν αυτά τα συστήματα παραμείνουν ως έχουν, η ζωή στην θάλασσα μπορεί μια μέρα να είναι απλώς ένα κεφάλαιο της ιστορίας.

Η αλλαγή του τρόπου με τον οποίο αυτός ο πλανήτης αναπτύσσεται, πουλάει, αγοράζει και καταναλώνει, δεν πρόκειται να είναι εύκολη δουλειά. Οι καταναλωτές οφείλουν να αρνηθούν τις καθιερωμένες βιομηχανικές πρακτικές, να απέχουν από την κατανάλωση ζωικών τροφών και να επιλέγουν φρούτα και λαχανικά που παράγονται τοπικά. Οι αγρότες, από την άλλη, έχουν καθήκον και υποχρέωση να ταΐζουν τον πλανήτη με τρόπο υγιεινό, μη καταστροφικό και βιώσιμο.

Με πληροφορίες από modernghana.com