Είμαστε όλοι ζώα

Αν είσαι βιολόγος, τότε η παραπάνω φράση θα σου φαίνεται μάλλον προφανής. Διότι η ζωή στον πλανήτη Γη αποτελείται από δύο μεγάλα βασίλεια: Τα φυτά και τα ζώα.

Όμως στην καθημερινότητά μας, στον τρόπο που μιλάμε και συμπεριφερόμαστε, δεν φαίνεται να θυμόμαστε ιδιαίτερα την βιολογία. Έχουμε δημιουργήσει ένα τρίτο, αυθαίρετο, παράτυπο βασίλειο, τους ανθρώπους. Λέμε: Οι άνθρωποι, τα ζώα και τα φυτά. Ή αλλιώς: Οι άνθρωποι δεν είναι ζώα.

Του Παύλου Ιωαννίδη

Βρήκαμε αμέτρητους διαφορετικούς τρόπους για να αποστασιοποιηθούμε από το βασίλειο των ζώων. Δεν θέλαμε να ανήκουμε εκεί. Για αρχή, κάναμε τα ζώα βρισιά. Προσβλητικό χαρακτηρισμό. Συμπεριφέρεται σαν ζώο. Τρώει σαν ζώο. Πουπαρε ζώο; Ο Βαγγέλης είναι φίδι, ο Νίκος είναι γουρούνι, η Στέλλα είναι γαϊδούρα, η Ελένη είναι φάλαινα. Η Μαρία, που θηλάζει ακόμα τον δίχρονο γιο της, είναι αγελάδα. Ο Μπάμπης, που φοβάται να πάρει ρίσκα, είναι κότα. Και τι είναι εκείνοι οι τύποι, εκεί, που κατασκήνωσαν δύο μέρες και βρόμισαν τον τόπο; Είναι ζώα.

Η ανάγκη μας να διαχωριστούμε από τα υπόλοιπα ζώα είναι καθαρά ένα ζήτημα ψυχολογικό. Προέρχεται από έναν βαθύ εγωισμό, ένα σύμπλεγμα που μας θέλει ανώτερους, ανώτατους, κυρίαρχους, διαφορετικούς. Καλύτερους. Είμαστε έξυπνοι, έχουμε όπλα, έχουμε αυτοκίνητα, μπορούμε να μιλάμε και να αναπτύσσουμε τεχνολογία. Άρα δεν μοιάζουμε με τα υπόλοιπα ζώα. Άρα δεν είμαστε ζώα.

Βοήθησε, φυσικά, και η θρησκεία. Στο βιβλίο Γένεσις της Παλαιάς Διαθήκης, ο Θεός έφτιαξε πρώτα τα φυτά, μετά τα ζώα και, στο τέλος, τον άνθρωπο. Τον έφτιαξε, μάλιστα, κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση Του. Οι περισσότερες θρησκείες του κόσμου, διηγούνται κάτι παρόμοιο. Τοποθετούν τον άνθρωπο σε μια ξεχωριστή θέση, τον απαλλάσσουν από το μαρτύριο του να είναι κι αυτός ένα ζώο.

Μπορούμε όμως για λίγο να κλείσουμε όλα τα ανοιχτά παράθυρα των επίκτητων συλλογικών πεποιθήσεων και να προσπαθήσουμε να δούμε τον κόσμο γύρω μας ανεπηρέαστοι. Πολύ εύκολα, τότε, ξετρυπώνουμε την ανοησία που μας δέρνει.

Δεν υπάρχει κανένα εξάρτημα στο σώμα μας που η φύση τοποθέτησε προνομιακά μόνο σε εμάς. Άνθρωπος, γουρούνι, αγελάδα, νυφίτσα, αρουραίος, καγκουρό, σε όλους μας δόθηκαν δύο μάτια, τέσσερα άκρα, μια μύτη. Στομάχι, πνεύμονες, οισοφάγος, νεφρά, συκώτι, δόντια και δέρμα. Και τι άλλο; Εγκέφαλος. Αν τα υπόλοιπα ζώα μπορούν να μυρίσουν, να γευτούν, να ακούσουν, να δουν, να φοβηθούν, να χαρούν, να τρομάξουν και να κρυώνουν, για ποιον λόγο θα πρέπει να υποθέσουμε ότι στερήθηκαν μια και μόνο συγκεκριμένη ικανότητα – την ικανότητα να χρησιμοποιούν τον εγκέφαλό τους όπως κι εμείς; Γιατί πρέπει να υποθέσουμε ότι δεν σκέφτονται, δεν έχουν συναισθήματα, δεν θλίβονται, δεν αγωνιούν, δεν έχουν επίγνωση του κόσμου γύρω τους;

Υπάρχουν, φυσικά, πολλά πράγματα που μας ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα είδη. Μοιάζουμε εκπληκτικά με τα θηλαστικά, επειδή είμαστε κι εμείς θηλαστικά. Μοιάζουμε κάπως λιγότερο με τα πτηνά, ακόμη λιγότερο με τα ερπετά. Και δεν μοιάζουμε σχεδόν σε τίποτα με τα ψάρια. Είμαστε διαφορετικοί. Αλλά εξακολουθούμε να μοιραζόμαστε πολλά πράγματα και, από όσο μπορούμε να ξέρουμε, το ένα και απολύτως σίγουρο από αυτά είναι το γεγονός πως όλοι μας, ανεξαρτήτως είδους, θέλουμε να ζούμε. Δεν θέλουμε να πεθάνουμε. Κάνουμε ό,τι μπορούμε για να επιβιώσουμε.

Ποιο ζώο έχει μεγαλύτερη σημασία, ο σκύλος ή η κατσαρίδα; Το δελφίνι ή ο κάβουρας; Η αγελάδα ή ο λύκος;

Δεν υπάρχει αντικειμενικός τρόπος να ορίσουμε ποιος είναι σημαντικός και ποιος όχι. Όλοι οι τρόποι που σκαρφιστήκαμε για να το κάνουμε αυτό είναι απλώς δημιουργήματα του εγωισμού μας. Διότι όλοι οι τρόποι έχουν ως σημείο αναφοράς τον άνθρωπο. Ορίζουμε ως «σημαντικά» τα ζώα που μας μοιάζουν περισσότερο. Αυτά που έχουν το κατάλληλο μέγεθος, μορφή και σχήμα, που είναι αρκετά έξυπνα, που μπορούν έστω και στοιχειωδώς να «επικοινωνήσουν» μαζί μας. Αυτά που δεν μας ενοχλούν. Αυτά που δεν θέλουν ό,τι κι εμείς. Αυτά που δεν τρώνε το φαγητό μας.

Ο σκύλος είναι θηλαστικό, είναι σχετικά ευφυής και μπορούμε να τον εκπαιδεύσουμε να συμπεριφέρεται όπως θέλουμε εμείς. Και, αν πονάει ή υποφέρει από ένα τραύμα, μπορούμε εύκολα να ταυτιστούμε με τον πόνο του. Βγάζει ήχους. Μας κοιτάει στα μάτια.

Η κατσαρίδα είναι απόκοσμα διαφορετική από εμάς. Είναι τόσο μικρή, που βρίσκεται στο έλεος της παντόφλας μας. Έχει πολλά, παράξενα πόδια και κρύβεται σε σκοτεινές γωνιές του σπιτιού μας. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να επικοινωνήσουμε μαζί της, δεν μας μοιάζει, δεν μπορούμε καν να αφουγκραστούμε τον πόνο της – αν πονάει. Άρα, η κατσαρίδα είναι ασήμαντη.

Όχι.

Αν υπάρχει κάτι που πραγματικά μας ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα ζώα, είναι η ικανότητά μας να διαθέτουμε ηθική. Ακόμη και γι’ αυτό δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι – ίσως κι άλλα ζώα διαθέτουν κάποιο είδος ηθικών αξιών. Πάντως, από όσο γνωρίζουμε, σε αντίθεση με τα άλλα είδη, έχουμε την δυνατότητα να παίρνουμε αποφάσεις και να ενεργούμε όχι απλά με οδηγό τα ζωώδη μας ένστικτα και ορμές, αλλά αποφάσεις περίπλοκες, που στηρίζονται στην ενσυναίσθηση και στην ηθική μας.

Τα άλλα ζώα του κόσμου είναι συγκάτοικοί μας σε αυτόν τον χρωματιστό, γεμάτο ζωή πλανήτη. Βρίσκονται εδώ, όπως κι εμείς, για μερικά χρόνια ύπαρξης και μοιράζονται μαζί μας περισσότερα από όσα μας χωρίζουν.

Μοιάζουμε τόσο πολύ, που από ορισμένα από αυτά αρπάζουμε ακόμη και τις καρδιές τους και τις τοποθετούμε στο δικό μας σώμα, ώστε να συνεχίσει να λειτουργεί. Τι ειρωνικό. Αρρωσταίνουμε τρώγοντας τους γήινους συντρόφους μας και, μετά, τους χρειαζόμαστε πάλι για να σωθούμε από τις συνέπειες.

Δεν υπάρχουν άνθρωποι και ζώα. Υπάρχουν, απλώς, ζώα. Και είμαστε ένα από αυτά. Ένα από τα εκατομμύρια διαφορετικά είδη, καθένα με τις δικές του ιδιαιτερότητες, ομορφιές, συνήθειες και επιθυμίες. Γι’ αυτό και στον βίγκαν τρόπο ζωής, συνηθίζουμε μερικές φορές να αναφερόμαστε στα «μη ανθρώπινα ζώα» ή, απλά, στα «άλλα ζώα». Ίσως να φαίνεται σαν κάτι ασήμαντο. Είναι απλά λέξεις. Όμως οι λέξεις κρύβουν νοήματα και συχνά, κρύβουν πολύ σημαντικά νοήματα.