Τι σημαίνει «δικαιώματα των ζώων»;

Στο κίνημα για την απελευθέρωση των ζώων ακούμε συχνά για τα δικαιώματά τους και πως αυτά παραβιάζονται συστηματικά από το είδος μας. Τι ακριβώς εννοούμε όμως όταν μιλάμε για δικαιώματα των ζώων;

Προφανώς δεν αναφερόμαστε σε δικαιώματα όπως τα γνωρίζουμε στον δικό μας, ανθρώπινο πολιτισμό. Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι οι κροκόδειλοι πρέπει να ψηφίζουν ή ότι στα δικαστήρια μπορούν να παρίστανται βάτραχοι ως μάρτυρες.

Υπάρχει όμως μια κοινή παρανόηση. Ορισμένοι αντιλαμβάνονται τον αγώνα για τα δικαιώματα των μη ανθρώπινων ζώων ως μια προσπάθεια εξίσωσής τους με τους ανθρώπους. Όμως τα μη ανθρώπινα ζώα δεν έχουν τις ίδιες ανάγκες με εμάς ούτε αποτελούν κομμάτι των δικών μας κοινωνιών. Το ζητούμενο δεν είναι αν πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους ανθρώπους, αλλά αν εμείς έχουμε το δικαίωμα να τα εκμεταλλευόμαστε και να τα δολοφονούμε, ακόμη και για τους πιο ασήμαντους λόγους.

Κάθε ζώο έχει άλλες ανάγκες, άλλο ενδιαίτημα, άλλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Είναι δύσκολο να ορίσουμε τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο «δικαιώματα» για κάθε θηλαστικό, πτηνό, ψάρι, ερπετό ή οστρακόδερμο. Υπάρχει ωστόσο ένα βασικό και θεμελιώδες δικαίωμα το οποίο αφορά όλα τα άτομα, όλων των ειδών.

Με πολύ απλά λόγια, όταν μιλάμε για δικαιώματα των ζώων αναφερόμαστε στην πεποίθηση πως όλα τους δικαιούνται να είναι ιδιοκτήτες του εαυτού τους, άρα να μην αποτελούν ιδιοκτησίες των ανθρώπων. Ως ιδιοκτησίες, γίνονται νομοτελειακά θύματα εκμετάλλευσης και κακοποίησης. Το κίνημα για τα δικαιώματα των ζώων είναι η προσπάθεια να διορθώσουμε την επί αιώνες ριζωμένη κοινωνική πεποίθηση ότι τα άλλα ζώα του πλανήτη μας ανήκουν και υπάρχουν για να εξυπηρετούν τους σκοπούς μας. Όλα τα ζώα έχουν εγγενή αξία, δηλαδή είναι πολύτιμα για τον εαυτό τους ανεξάρτητα από το αν είναι για εμάς ή για άλλα είδη. Όλα τα ζώα, όπως κι εμείς, δεν θέλουν να πεθάνουν.

Αν και οι άνθρωποι εκμεταλλεύονται σχεδόν όλα τα ζώα και για αμέτρητους διαφορετικούς λόγους, η συντριπτική πλειοψηφία των ζώων που χρησιμοποιούμε και σκοτώνουμε είναι τα λεγόμενα «ζώα κτηνοτροφίας», αυτά δηλαδή που προορίζουμε για φαγητό ή ένδυση. Σε αυτά τα ζώα ο άνθρωπος πιστώνει τυπικά τα λιγότερα δικαιώματα και την μικρότερη αξία, καθώς θεωρεί πως γεννιούνται με σκοπό να πεθάνουν και να γίνουν η τροφή μας, τα παπούτσια μας ή τα παλτό μας.

Δικαιώματα ή ευημερία;
Τα δικαιώματα των ζώων είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από την ευημερία τους. Όπως αναφέρθηκε, ο όρος «δικαιώματα» αναφέρεται στην πεποίθηση ότι τα ζώα δεν μας ανήκουν και άρα δεν έχουμε δικαίωμα να τα χρησιμοποιούμε για δικούς μας σκοπούς. Η ευημερία, από την άλλη, αναφέρεται στην πεποίθηση πως έχουμε το δικαίωμα να κατέχουμε και να εκμεταλλευόμαστε ζώα, υπό την προϋπόθεση ότι τους φερόμαστε καλά.

Οι δύο αυτοί όροι όχι μόνο είναι εντελώς διαφορετικοί, αλλά γεννούν και διαφορετικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, σε ότι αφορά την εκτροφή ζώων για φαγητό. Υποστηρίζοντας τα δικαιώματα των ζώων, πρακτικά καταδικάζουμε την εκτροφή και σφαγή τους ως κάτι το ανήθικο. Αντίθετα, υποστηρίζοντας την ευημερία τους, δεχόμαστε πως τα ζώα μπορούν να εκτρέφονται και να σφάζονται, εφόσον εξαλειφθούν ορισμένες πρακτικές βάναυσης μεταχείρισης, κακοποίησης, εγκλεισμού κ.ά.

Τα κριτήρια ή οι προϋποθέσεις για να δικαιολογήσουμε την εκμετάλλευση είναι εγγενώς προβληματικά, άδικα, μεροληπτικά και εσφαλμένα. Μερικά από αυτά είναι η νοημοσύνη, το μέγεθος, οι ικανότητες, η ομιλία ή ακόμα και η εμφάνιση. Καθώς πάντα θα υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που δεν πληρούν τα παραπάνω κριτήρια, τελικά η μόνη διάκριση που απομένει μεταξύ ανθρώπινων και μη ανθρώπινων ζώων, είναι το είδος. Πρόκειται δηλαδή για μια αυθαίρετη διαχωριστική γραμμή που ορίζει ποιος δικαιούται να έχει δικαιώματα και ποιος όχι.